ASLA VAZGEÇME
Sanatsal, sportif ve bilimsel öğelerle harmanlanmış olan satranç, eski dünya şampiyonu Emanuel Lasker’e göre ise ‘’mücadeledir’’. Satrancın psikolojik bir mücadele olduğu görüşünden yola çıkan Lasker, bu tezi doğrularcasına 27 yıl dünya şampiyonu kalmayı başarmıştır. Ancak bugünkü hikayemiz ünlü Kübalı J.R. Capablanca’yı tahtından indiren 4. Dünya Şampiyonu Alexander Alekhin’le ilgilidir.
1892 ‘de Moskova’da doğan Alekhin, dokuz yaşında satranca başladı. Ekim devriminden sonra 1920’de sulh yargıcı oldu. Satrançla geliştirdiği analitik zekası sayesinde kriminal olayları çözmekte büyük başarılar gösterdi. Satranç dünyasında saldırgan stiliyle hızla yükseldi. O dönemde (1924) Dünya Satranç Federasyonu yeni kurulmuş olmasına rağmen geleneksel olarak şampiyonluk maçının şartlarını mevcut şampiyon belirliyordu. Şampiyon Capablanca 10,000 dolarlık bir teminat yatırılmasını şart koymuştu ve yine o dönemde çok yüksek olan bu miktarı karşılamak Alekhin için imkansızdı. Alekhine vazgeçecek karaktere sahip bir oyuncu değildi. Yaklaşık 3 yıl boyunca çeşitli ülkelerde simültane (yüzlerce kişiye karşı aynı andan yapılan çoklu masa gösterisi) oyunlar oynadı ve gereken miktarı temin ederek 1927 yılında Capablanca’ya karşı şampiyonluk maçı yapma hakkı elde etti. Capablanca, teminat için belirlenen 10,000 doların 2,000 dolarını kendisine, 4,800 doları kazanana ve 3.200 doların da kaybedene verileceğini açıkladı. Alekhin daha önce çeşitli turnuvalarda on iki defa Capablanca ile karşılaşmış olmasına rağmen tek bir oyun kazanamamıştı. Şartlar gereği altı oyun kazanan, maçı da kazanarak şampiyon olacaktı. Büyük Usta Rudolph Spielmann, Alekhin’in tek bir oyun almasının bile büyük bir sürpriz olacağını söyledi. Maça kadar çeşitli turnuvalarda sadece on altı oyun kaybetmiş! olan yenilmez armada ‘Capa’’ söz konusu olduğunda Spielmann’ın haklı olduğunu düşünebilirdiniz. Fakat Alekhin öyle düşünmüyordu, Sloganı her hamlede rakibine bir sorun çıkarmak idi. Kendisine yöneltilen eleştirilere “Capablanca’dan altı oyun almayı hayal etmek zor ama daha zoru onun benden nasıl altı oyun alacağını hayal etmektir” diye cevap verdi. Kendine olan inancı ve çalışma azmi muazzamdı Buenos Aires’te yapılan ve 51 gün süren şampiyonluk maçı bittiğinde Alekhin 6-3 skoruyla yeni dünya şampiyonu olmuştu. Gazetecilerden birinin ‘’Maç sırasında altı dişinizi çektirmek zorunda kaldınız. Bu sizin için zor olmadı mı?’’ sorusu üzerine gülümseyerek, ‘’Kaybettiğim her dişe karşılık bir oyun kazandım’’ cevabını verdi. Sonraki yıllarda Capablanca her ne kadar rövanş hakkı istese de, Alekhin kendisine karşı sürülen şartları karşılaması gerektiğini söyledi. Capablanca bu şartları sağlayamadığından, görece olarak daha zayıf rakipler olan Polonyalı Efim Bogolyubov ve Hollandalı Max Euwe ile şampiyonluk maçları yaptı. 24 Mart 1946’da Portekiz’de bir otelde ölü olarak bulunduğunda tacı diğer tarafa götüren ilk ve tek oyuncu olmuştu.
KAYBETTİĞİNDE DEĞİL, VAZGEÇTİĞİNDE YENİLİRSİN
Alekhin yaptığı gösteri maçlarından birinde, yaklaşık otuz civarında Alman subayıyla aynı anda oynuyordu. Oyunlardan birinde aşağıdaki konum oluştu.
Alekhine karşısında siyah taşlarla oynayan Alman subayı, bu konumu analiz ederken Beyazın Vh8 ile mat etme fikrine önlem olarak g6 sürmeyi ve Vh8 hamlesini filiyle engellemeyi planlıyordu. Fakat 1...g6? 2. Vh7+ Şf8 3. Vh8! Fxh8 4. Kxh8 hamleleri ile mat olduğunu görerek oyunu terk etmeye karar verdi. Alekhin ise rakibinden siyah taşları kendisine vermesini istedi. Kaybedeceğini gören subay bu durumu şaşkınlık ve sevinçle karşıladı. Renkleri değiştirip tahtayı çevirdiler. Siyahlarla oynayan Alekhin. rakip vezire ve kaleye çifte saldırı yapan ama aynı zamanda kendi kalesini feda eden şaşırtıcı 1... Kh4!? hamlesini oynadı. Beyazlarla kazanacağını düşünen subay konumu analiz etmeye başladı.
1... Kh4 2.Kxh4 Ve1+ 3. Vd1 Vxd1 den sonra bu sefer beyaz taşlarla mat olduğunu gördü. 2.Vxh4 hamlesi Fxh4 hamlesi yüzünden zaten uygun değildi. Bu sebeple kaleyi 2.Axh4 hamlesiyle almaya karar verdi.
Alekhin 2...Vc3 oynadığında (Diyagram), subay bu sefer 3..Vb2 mat tehdidinden kurtulmak için Şc1 oynamayı düşünmeye başladı fakat Va1+ Şd2 ve sonrasında Vxh1 hamleleri yüzünden kaybettiğini görerek bu sefer beyaz taşlarla terk etmeye karar verdi. Ve inanılmaz bir şey oldu, Alekhin tekrar taşları değiştirmeyi teklif etti. Subay şaşkınlık içerisinde bu ikinci teklifi de kabul etti, çünkü siyahın kazanacağını umuyordu. Taşları değiştirdiler ve her iki oyuncu da ilk renklerine dönmüş oldu. Alekhin diyagramdaki konumda 3. Vh8!! hamlesiyle vezirini feda ederek rakibini savunmasız çifte şah tehdidiyle karşı karşıya bıraktı.
Subay, 3...Şxh8 4.Ag6++ Şg8 5.Kh8# ile mat olduğunda, Alekhin, iki defa düşünmekten vazgeçerek karşı hücum imkanlarına bakmadan, sadece savunma hamlelerini inceleyen ve her seferinde taşları değiştirmeyi kabul eden rakibine dönerek ‘’Asla vazgeçme’’ dedi.