KIRKWOOD: WAAR WAS DIE POLISIE?
grootskaalse verwoesting op sitrusplase by Kirkwood in die Sondagsriviervallei het opnuut vrae laat ontstaan oor die polisie se vermoë om hom van sy taak te kwyt en wat boere te doen staan teen oënskynlik polities georkestreerde geweld.
Skade is teen druktyd (29 April) op nagenoeg R170 miljoen geraam ná boorde, pakhuise, skure, huise, kratte en landboutoerusting aan die brand gesteek en geplunder is.
Die vandalisme en geweld, wat op 20 April begin het ná werkers aangedring het op onder meer ’n loon van R30 per uur en dat 70% van alle werkers Suid-Afrikaners moet wees, het voortgeduur ná die Sondagsriviersitrusforum ’n interdik bekom het teen organiseerders van die protes.
Dit was ook ondanks ’n ooreenkoms tussen die partye dat geweld vir 14 dae opgeskort sal word terwyl onderhandelinge voortduur.
Dr. Hennie Ehlers, voorsitter van die kwekersforum in die Sondagsriviervallei, het gesê die nuwe looneis het gekom ná kontrakte onderteken was.
“Ons probeer nog vasstel waar die skielike eis vir R30 per uur vandaan kom.”
MAATSKAPLIKE HULP
Die protes is deur die South African National Civics Organisation (Sanco) van stapel gestuur, soos soortgelyke geweld in 2018 wat ook tot groot verliese en verwoesting in die vallei gelei het.
Mnr. Hannes de Waal, uitvoerende hoof van die Sondagsriviersitrusmaatskappy en voorsitter van die Suider-Afrikaanse Sitruskwekersvereniging, sê die bedryf kan nie aan die hoër looneise voldoen sonder aansienlike werksverliese nie.
Hy sê die bedryf het ná die 2018-onluste baie werk gedoen om, met die samewerking van die gemeenskap, maatskaplike toestande en arbeidsbetrekkinge te verbeter.
Kwekers het nagenoeg R23 miljoen beskikbaar gestel vir verskeie opheffingsprojekte en vir onderhoud aan infrastruktuur wat alle inwoners van die vallei bevoordeel.
Die Sondagsriviersitruskwekersvereniging, die San Miguel-stigting en soortgelyke instellings bestee jaarliks meer as R5 miljoen aan opvoeding, gesondheid, jeugaksies en om in die basiese behoeftes van die gemeenskap te voorsien.
INTIMIDASIE
Teen druktyd was daar steeds gevalle van intimidasie en dreigemente teen werkers indien hulle sou terugkeer werk toe. Netwerk24 berig dat nie alle betogers ná die interdik daarvan bewus was dat protesaksie opgeskort is terwyl samesprekings voortduur nie.
Mnr. Brent McNamara, bedryfshoof van Agri Oos-Kaap, het ná ’n besoek aan die vallei op 28 April ’n duister prentjie van polisiebedrywighede in die omgewing geskets. Ondanks polisieversterkings was koördinasie op grondvlak volgens hom baie swak. “Ek sal selfs sover gaan om te sê dit bestaan nie. Dit is ’n resep vir ’n ramp.”
Weens die gebrek aan ’n gesamentlike bedryfskomitee met verteenwoordiging van die polisie is inligting swak oorgedra en is gemengde boodskappe rondgestuur. Daar was ook geen lugsteun nie. Hy kon tydens ’n hele dag in Kirkwood nie met enige senior polisieleier kontak maak nie.
Landbouweekblad het herhaaldelik die polisie om kommentaar genader oor inhegtenisnemings en voorkomende maatreëls, maar daar was teen druktyd geen terugvoer nie.
Brig. Tembinkosi Kinana, Oos-Kaapse polisiewoordvoerder, het kort voor druktyd aan Netwerk24 gesê twee mense is in hegtenis geneem in die week sedert die opstande begin het.
BETER OPLOSSING
Me. Marelize Roets, arbeidsregkenner van ASAMBO, wat met die Sondagsrivier-sitrusboere konsulteer, wys daarop dat Sanco, wat die werkers verteenwoordig, nie ’n geregistreerde vakbond is nie. ’n Vakbond wat by die departement van arbeid geregistreer is, behoort in te tree om aan die onderhandelinge deel te neem.
“Die probleme wat hier ervaar word, kan nie noodwendig vanuit ’n regsperspektief opgelos word nie, maar moet eerder ’n persoongedrewe oplossing wees.”
Sy beveel aan dat ’n forum vir onderhandelinge rondom arbeidstoestande gestig word, dat onderhandelinge gestruktureerd en op ordelike wyse plaasvind, en dat werkers aangemoedig word om by ’n geregistreerde vakbond aan te sluit.