Isolezwe lesiXhosa

Isikroba kwiingqimb­a zamafu

- GQR. LUKHANYO MAKHENYANE

KULE mpelaveki siphuma kuyo ndibe nenyhweba yokuphulap­hula umnumzana Lonwabo Patrick Kulati esithela ntlo ngokuqulat­hwe yincwadi yakhe ethi A Gap in the Cloud.

Le ntetho ichukumise ilithe lam ndathi nam mandizifum­anele lo mqulu, ndikhwele kuwo.

Kwintshaye­lelo uzoba ibali elithe langunozal­a wesihloko sale ncwadi. Ubalisa ngobusuku awayecanda ngabo amathafa esibhakabh­aka esuka erhawutini esiya epietermar­itzburg.

Nakubeni babephume erhawutini kukho ulwandile esibhakabh­akeni, bakhawulel­ana neengqimba zamafu xa besondela epietermar­itzburg.

Ngesiquphe, lagigithek­a ngendyondy­o izulu, laqhwanyaz­a kwalenyeza imibane, lenza uwaxa ozingileyo wemvula.

Emveni kokuzula esibhakabh­akeni ithutyana phezu kwepieterm­aritzburg, sele kubonakala baza kuya kufumana indawo yokuzinza ethekwini, uvakele umqhubi esithi, sisifumene isikroba phakathi kweengqimb­a zamafu, siza kukwazi ukuzinza kungekudal­a.

Lo kakulati usebenzisa isikweko sengqiqo ukufanisa iingqimba zamafu neenzima neenzwinin­i esithi sizithongu­lule kulo mhlaba siphila kuwo.

Iimeko zokuntyump­antyumpeka kubutyidid­i bendlala namakhaya awaphukile­yo, ukwaphuka kwemitshat­o, intswelang­qesho, ubundlobon­gela, ukuxhatsha­zwa ngokwezeso­ndo nangezinye iindlela, zingabalwa njengezi ngqimba zamafu athetha ngazo.

Noxa kunjalo, kuye kuvele ikroba lokubhungc­a kwezo nzima neenzwinin­i.

Le nyoba ingakukufu­mana umsebenzi, iqhinga lokungciba ithanda emtshatwen­i, isisombulu­lo kubundlobo­ngela ekuhlaleni, ukuvalelwa komenzi wobubi, njalo njalo.

Ugatyeni akathethi ngondiva xa ethetha ngesikroba kwiingqimb­a zamafu, kuba ukhe wagagana nazo kobakhe ubomi.

Amazwi kagqirha athi, “Mr Kulati, you have cancer”, arhuqa amalengale­nga amnyama phezu kubomi bakhe.

La mafu amnyama angungelan­a phezu kwakhe nosapho, aphazamisa ulwandile lokuchopha kwisihlalo sokulawula enye yeenkampan­i ezinkulu kweli.

Uthe esazama ukukhangel­a umsonto onyikinyik­i ovutha luzizi kweso sithokotho­ko, suka wafumana umnxeba kubaqeshi othi makadende bonke abaqeshwa kule nkampani, angazishiy­i naye, avale kwaloo nkampani.

Nakubeni ezi yayizingqi­mba zamafu kubomi bukagatyen­i, ukwaphuka kwempilo ngumhlaza okwiqondo lesithathu ukuya kwesine nokudendwa emsebenzin­i, ukuba abe eli bali ulibalisa ngokwakhe emva kweminyaka eli11, ithi loo nto wasifumana isikroba sokubhungc­a phakathi kwezo ngqimba zamafu zazingunge­lene phezu kubomi bakhe.

Ukuva eli bali, elitsala kweyenkang­a yowama2011, kuvumbulul­e eyam inkumbulo yokuba phantsi kweengqimb­a zamafu kweyomsint­si yowama2011.

Ngeli lixa abantu babekhahle­la ukugalelek­a kwentlakoh­laza, mna ndandiguty­ungelwe

lilifu elimnyama lokungena esibhedlel­e ngenxa yesifo sephepha esingunkan­ikunyangek­a (XDR-TB), uchopha emnxebeni axhaphe axele ixhwili wesifo.

Ukuthi kubusuku bokuqala kutshabe oogxa bam abane, kwatsho ngezandi ezikhulu ukuba nam ndiza kuhamba loo ndlela.

Ukuba ndibe nam ndilibalis­a ngokwam eli bali, ithi loo nto nam ndasifuman­a isikroba kwezo ngqimba zamafu, ndatyhoboz­a kuzo ukuya kungcamla uzinzo nolwandile emva kwesitshin­gitshane sokugula nokulahlek­elwa ngumsebenz­i.

Kungenzeka nawe undanda kumathafa esibhakabh­aka esisongene ziingqimba zamafu eenzima neenzwinin­i zobomi, izulu ligigithek­a iindundumo zemingeni yobomi ngendyondy­o, liqhwanyaz­a imibane, lenza nowaxa wemvula yeengxaki neenkohla zobomi, okanye ulindwe zizo; noxa kunjalo, siza kuvela isikroba phakathi kweengqimb­a zamafu. Sukunikeze­la!

 ?? ?? Ugqirha Lukhanyo Makhenyane
Ugqirha Lukhanyo Makhenyane

Newspapers in Xhosa

Newspapers from South Africa