Ma pan żonę? Dobra jest w łóżku?
Rozmowa z TOMKIEM MICHNIEWICZEM, podróżnikiem i dziennikarzem
– Byłeś pierwszym polskim dziennikarzem, który oficjalnie wjechał do Arabii Saudyjskiej i podróżował bez obstawy z Ministerstwa Informacji. Różnice widać od razu?
– W Europie mamy wyobrażenie, że Arabia Saudyjska to kraj Kodeksu Hammurabiego, w którym kamienuje się kobiety i obcina głowy na każdym rogu. Tymczasem to normalne państwo, choć czasami w różnych swoich przejawach dla nas szokujące, ale wewnętrznie bardzo spójne, nawet jeśli ta spójność jest zupełnie inna niż nasza. Tam dużo mniejszy nacisk kładzie się na indywidualizm i wolność osobistą. Społeczeństwo świadomie poświęca te wartości na rzecz pewnej wspólnoty, najczęściej rodziny.
– W tę wyjątkową podróż zabrałeś kobietę, jedną z bohaterek swojej nowej książki „Swoją drogą”, która dotychczas spędzała wakacje w bardziej zorganizowany sposób. Pobyt w Arabii był dla niej szokiem?
– U kogoś, kto pierwszy raz styka się z kulturą tak szokująco odmienną i skalaną taką ilością stereotypów jak kultura Arabii Saudyjskiej, wyzwalają się wszystkie możliwe strachy. Można wtedy uciec czy zamknąć się w hotelu na dwa tygodnie albo starać się jednak zrozumieć inny kraj. Po tych paru tygodniach Marianna wyjechała z Arabii nie tylko niewystraszona, ale i ze świadomością, że tam można robić zupełnie wszystko. W następną podróż chce pojechać do Iranu.
–U Europejki sprzeciw noszenie abai...
– Dla nas to czarny namiot, który uruchamia skojarzenia z wojującym patriarchatem, uciemiężeniem. Myślimy, że kobiety nie chcą, a muszą nosić abaję. W przypadku Arabii Saudyjskiej to straszne nieporozumienie. Rozmawialiśmy z wieloma kobietami, także z radykalnymi feministkami, które walczą o prawa kobiet. One naprawdę chcą nosić abaję – to jest tradycja i symbol przywiązania do pewnych wartości. U nas w Europie nosi się płaszcze, w Arabii nosi się abaje. To nie jest jakiś wielki bezkształtny wór, a element mody, prawdziwa kreacja. Są abaje bardziej i mniej czarne, kolorowe, nocne, sporto-
budzi we, koronkowe. To styczne tworzywo.
– A co Saudyjki noszą pod abają?
– Myślę, że wiele kobiet chętnie by się z nimi zamieniło. To są ciuchy od topowych projektantów za tysiące dolarów, buty Jimmy’ego Choo czy Dolce & Gabbany, garsonki Chanel, ma-
bardzo
ela- ją tlenione włosy albo loki á la Veronica Lake i makijaże. Normalnie pełny serwis. Tylko ta czarna abaja buduje w nas wyobrażenie, że pod spodem chowa się brudna zarośnięta babina z bazaru. Tak wcale nie jest. To są bardzo nowoczesne i dynamiczne kobiety, które latają do Nowego Jorku, Mediolanu czy Londynu na zakupy. Wsiadając do samolotu, ściągają abaję i niczym nie różnią się od kobiet, które potem mijają na ulicy.
– Marianna słusznie zauważyła, że my, Europejki, malujemy się i pindrzymy przed wyjściem na miasto, do pracy, a kiedy zostajemy w domu, to potrafimy cały dzień przechodzić w piżamie albo w rozciągniętym dresie. Saudyjki przeciwnie, na ulicy kryją się pod czarną abają, a w domu błyszczą...
–W arabskich społeczeństwach to, co najlepsze, rezerwuje się dla najbliższych. Kobieta zakrywa twarz czy włosy nie dlatego, że każe jej mąż. Czasami tego oczekuje, ale raczej niczego nie wymusza. Kobieta jest głową rodziny. Matka jest najważniejsza, wbrew temu, co się nam tutaj wmawia.
TOMEK MICHNIEWICZ – dziennikarz, backpacker, fotograf, radiowiec i aktywista. Jako jedyny Polak został wpuszczony na pokład łodzi najsłynniejszej grupy poszukiwaczy skarbów na świecie – Mel Fisher Treasures – i wszedł bez ochrony do więzienia San Quentin w Kalifornii. Mieszkał z Pigmejami Baka na pograniczu kongijsko-kameruńskim, w Kambodży we współpracy z organizacją Heritage Watch tropił przemytników dzieł sztuki z XII wieku, a w Zambii przeprowadził prowokację, w wyniku której rozbito międzynarodowy gang kłusowników i przemytników. W Opolu promował swoją najnowszą książkę „Swoją drogą”.
– Wmawia się nam także, że segregacja płci w Arabii to coś złego...
– Trudno to ocenić. Saudyjki same sobie te prawa wywalczyły, żądając miejsc wolnych od facetów, tak jak my mamy miejsca wolne od dymu papierosowego. Segregacja po równo ogranicza obie płcie. Np. ja jako samotny mężczyzna nie mógłbym wejść do perfumerii czy kupić mojej dziewczynie gorsetu. Kobieta ma np. prawo nie rozmawiać ze swoim szefem, kiedy ten chce ją zbesztać. Może zażądać pracy w oddzielnym budynku. To normalne, że w firmach saudyjskich muszą być wydzielone piętra tylko dla kobiet, bo czują się swobodniej w swoim towarzystwie. Nie muszą nosić abai czy nikabu. Mają swoje tematy, często bardzo osobiste, bo Saudyjczycy bardzo lubią rozmawiać o swoich intymnych sprawach nawet z przypadkowymi osobami.
Po prostu przez ostatnie 40 lat Saudyjczycy doszli do pewnego porozumienia, jak świat powinien funkcjonować. W efekcie powstał system społeczny regulujący ich życie. Wymyślony zresztą w dużej mierze po to, by chronić kobiety przed napastowaniem przez mężczyzn.
– Seks to ponoć bardzo popularny temat męskich rozmów.
– Jasne. Można o tym pogadać np. z taksówkarzem czy facetem w windzie: „Ma pan ładną żonę? Dobra jest w łóżku?”. Seks to bardzo częsty temat takich „small talk”. Saudyjski konserwatyzm religijny dotyczy tylko pewnych sfer życia i pewnych zachowań, które nie są akceptowalne, np. publicznego przytulania czy całowania. Takie zachowania są dozwolone tylko w sferze domowej. Temat seksu natomiast jakby nie należał do tej sfery tabu, dlatego w Arabii można swobodnie porozmawiać o ulubionych pozycjach, kajdankach, lubrykantach...
– Z drugiej strony sceny erotyczne zawsze są wycinane z filmów. W swojej książce piszesz, że nadawany w telewizji film „Wilk z Wall Street” z trzyipółgodzinnej produkcji skurczył się do 90-minu-towego filmu.
– Cała Arabia Saudyjska to gra pozorów. Są bardzo groźne nakazy i zakazy dotyczące strefy publicznej, których wszyscy muszą się trzymać. A potem wychodzi się na targ, gdzie można kupić najbardziej odjazdowe filmy porno.
– Ale jest przecież Mutawa, policja religijna, która strzeże porządku...
– To relikt przeszłości. Dziś już nawet ci najbardziej konserwatywni Saudyjczycy dostrzegają, że coś jest nie tak. Było zbyt dużo incydentów z udziałem policji religijnej i zaczęła ona tracić społeczne poparcie. – Na przykład? – Np. legitymowanie pary, która siedzi w samochodzie. Jeśli się okazało, że randkują, a nie są małżeństwem, rozpoczynał się pościg, często z użyciem broni. Zdarzało się, że taka gonitwa kończyła się wypadkami i ofiarami śmiertelnymi. Zdarza się, że Mutawa wchodzi do centrów handlowych i wyciąga za włosy kobiety siedzące w strefach nie dla nich przeznaczonych. Najbardziej