Neng, Balang, Ampat, Kabang, Indat at Dusuldit (Interesting Kapampangan Adverbs)

“Amanu la ring kamemetungan a pekamayupayang-diling sikanan a malyari dang gamitan ning ketawan. Malyari ta yang pilinang gamitan ing sikanang ini king paralang makakayap kapamilatan ding amanung magkasikan lub, o makasira kapamilatan ding amanung malugma. Ding amanu atin lang sikanan at upaya kapamilatan ding kegiwang sumaup, bang manulu, bang manampat, bang makapanasakit, bang manglati at bang magpakumbaba.~

“Ing matenakang lalaki sukat yang dumine nung ding dapat na e do katugma ring amanu na.”

Ing upaya ding amanu maragul la talab karing tau at king karelang pamibyebye. Deti ating magkalub kayapan karela’t ating magkalub karokan.

Ing Amanung Siswang Kapampangan dakal ya mangasampat a amanu at atin kareti ding alang katulid karing aliwang amanu karing aliwang lipi at pati na karing aliwang balen o lalawigan at anti mu naman karing aliwang bangsa. Mabandi ya ing Kapampangan karing makakaliwang kataya at ding mesambitla king pamagat ning Kapisik ngeni mapilan la mu kareti.

Deti panantabe la at agpang king Aklat a Garalita nang Dr. Evangelina H. Lacson— “Ing panantabe ya ing dake ning garalitang babye king panaun, pangimut, karinan, kabayatan o kalinawan king metung a dapat o kabilyan.” Ding mibye alimbawa panantabe lang babye kabilangan king ukdu o pamanulit.

Suryan ta la reti nung makananu la gamit king pamanyalita at akit iti nung kapilan la magagamit neng magsalit tamu o susulat tamu.

Ing panantabe “neng” katumbas ne ning “when” “whenever” “during”, o “while”. Alimbawa: “Makasora ing ating kasiping a mamangan lalagutuk a busa neng manalbe sine.”

Kadwa pang panantabe “balang” yang katumbas na ning “every” o “everytime”, dapot malyari mu namang “during” o “while”. Alimbawa: “Balang atin yang dakal a pera ing pisan ku e no patugutnang panyali anggang e la magisan.”

Metung ya namang “panantabe ing “ampat” (aliwa ne man ing ampat a mangabaldugan “control”) katumbas n’ya naman ning “when” o “during”, o “while” at malyari yang panalili keng “balang”, dapot malyari ya namang mangabaldugang “as soon as”; malyari yang “upon” mu naman. Alimbawa: “Ampat datang ne ing bulan ning Marsu daratang na mu naman ing lisangan at pali keting Kapampangan.”

Ing namang panantabe “neng” yang

~ Confucius

“Migit karing libung kalubkubang amanu, Ya pin ing metung a amanung magdalang kapayapan.”

Yehuda Berg ~ Buddha

katumbas na ning “while” o “during” at pati na “on”. Alimbawa: “Makasora ing ating kasiping a mamangan lalagutuk a busa neng manalbe sine.”

Kabilang ya pa mu naman anting panantabe ing “kabang” at katumbas n’ya naman ning “while” o “during”, o “as long as” at malyari yang panalili keng “neng”, “balang”, “neng” at “ampat”, dapot malyari ya namang mangabaldugang “as soon as”; malyari yang “upon” mu naman. Alimbawa: “Kabang mamangan ya ing asu, e ya sukat gallon uling mekad ikang kanan na.”

Dagdag ya pa ing e na binang magagamit a panantabe — “indat” a katumbas na mu naman ning “when” o “during”, o “every o everytime” at malyari yang panalili keng “balang”, malyari yang “upon” mu naman. Alimbawa: “Indat kaleldo kanita la apupupul deng pakwan, singkamas at milun, at mengari lang sinarya ning Apung Ginu bang pambawas lang lisangan.”

Ing “dusuldit” naman ing pekamalagad magagamit amanung mangabaldugang “very often”o “oftentimes”at “every time”. Sasabyan ya iting bala mesumami ne ing pagsalita.

Alimbawa: “Dusuldit namu tawli yang tawli keng pamangising ing anak nang Jai.”

*** Dake Talabaldugan: 1. kalaw/kalo – (palagyu, panguri) komanggi, kule suklati, kule dutung a malangi. English – tawny brown color. Alimbawa king pamangamit: “E sukat pikarine ing king tutwanan mu malagung kule ning balat a kalaw.”

2. kalawag – (palagyu) aliwang lagyu ning ange. English – turmeric, curcumin. Alimbawa king pamangamit: “Manyaman isamut king single ing kalawag lakwas na nung dagdagang larang labuyu.”

3. kalawang – (palagyu) ing lalaso king bakal a manibat mu naman king bakal. English – rust, corrosion. Alimbawa king pamangamit: “Alang sisira king bakal nung e ing kalawang.”

4. kalawat¹ – (palagyu) gapus, tali, abtas. English – tying up someone who is to be punished by whipping or burning. Alimbawa king pamangamit: “Malaus ing kalawat para king miyatulan kamatayan pauli ning salang pamangulam.”

5. kalawat² – (palagyu) kapit, salambitin, matigik a talan o kaul king aliwang tau o bage. English – tight, firm grip on someone’s arms or on anything when someone would not want to let go. Alimbawa king pamangamit: “E na petugutan ing kalawat na ning babai king papakasal da kayang lalaking bayu na pa’akapalsinta.”

*** PAMANGAPAMPANGAN: Masampat yang pamangamanu at makabaldugan ya king pamakiyutus at pamiyabeabe at king pangasira na niti — “Alang sisira king bakal nung e ing kalawang” a iti mengari yang metung a malagung dake ning metung a kawatasan pauli ning pakabaldugan na. Mangabaldugan iting nung ninu pa ing pekamalapit kekatamu ila pang sisira king dangalan tamu at buri na namang ipasyag ing nung makananu ing kasukaban. Alimbawa king pamangamit: “Ninu pa mo ing magadalang kamarinayan king pangatau na nung e ing kkaluguran nang matalik inya sa’t alang sisira king bakal nung e ing kalawang.”

*** Agkatan da kang mambag o midake nanu mang Kapampangan a kawatasan, sanese, sisti, kasuryan o nanu mang dikil king Kapampangan. Nanu mang kutang o sisti king misulat king Kapisik, malyaring ikutang o malinawan king talasulat. Pakiparala king email address, garciakragi@yahoo.com o iyaus o i-text king + 639988948624 o + 639423924399. Nung karapatdapat ya’t makayagpang king dalerayang tuntunang Kapisik, masa kang mirinang kapakibatan at milimbag ya sanu man kareng tutuking dangka ning Kapisik. Ipisik me, abe!