Si Juan Magdadaro
(Napatik sa Bisaya, Agosto 28, 1946)
S(Unang Bahin) A balangay sa Pungdol, niadtong mga tuig nga malisod nang mahinumdoman, dili kaayo layo sa Sayaw ug Guinlintian, may usa ka adunahang balong tigulang nga motubag sa ngalang Iya Maria. Si Iya Maria may bugtong
anak nga dalaga nga gihinganlag Luisa. Sanglit bugtong nga mutya sa panimalay, si Luisa nabuhong sa tanang pagpangga sa inahan; binantayan pag-ayo ug giampingan nga dili makigharong sa mga ulitawo sa balangay. Aron pagpanagana nga si Luisa dili matental, mabuyo ug mabiktima sa mga orasyon ug lumay sa kalalakin-an, si Iya Maria nagbaod sa anak nga human sa pagpangaon kun sa mga panahon nga aboton kinig kauhaw, kinahanglan si Luisa mao gayod ang mangunay pagdalikyat sa tinubdan nga dili kaayo layo sa ilang balay aron maoy mainom sa dalaga ang matin-aw ug lab-as nga dinagayday sa tubod. Hangtod ang tulo ka sulugoon ni Iya Maria gidid-an nga mohikap sa mga ginamiton ni Luisa sa pagkaon. Sa pagkaon, siya usab ang magluto.
“Unsa man kining gibuhat kanako ni Nanay?” matod ni Luisa sa iyang kaugalingon. “Inay makapahulay ako kay adunay tulo ka sulugoon nga makahimo sa mga buluhaton sa panimalay, ako na hinuon ang nabuktot sa trabaho. Maayo pa hinuon papahawaon na kining mga sulugoon aron dili ako magsalig nga adunay mapalihog. Nay,” matod niya, “maayo pa hinuon dili na kita magbaton og mga sulugoon kay mao ra man kon aduna, kita man ang molihok dinhi sa panimalay. Ako pa ang mohikay sa atong pagkaon, ako pa ang mangutlo sa mga utanon ug ako pa ang mokuha sa tubig akong imnonon.” Ug mipadayon siya, “Unsa may kapuslanan nga nagbaton kita kanila, nagsuhol kita nga wala man silay mahimo ning balay?”
Ang inahan wala motutol sa tinguha sa iyang anak. Tuod man, kon hunahunaon pag-ayo, ang mga buluhaton sa panimalay madaog ni Luisa kay unsa may lisdan sa dalaga nga sila ra man duha ang nagtipon sa balay. Labot pa, wala sila maglisod sa ilang panginabuhi; buhong sila sa pagkaon, salapi ug sa bisan unsang kinahanglanon nila sa panimalay.
Usa niana ka adlaw, sa dihang nagsingabot na ang tingpugas sa panuig, si Iya Maria nagpadaro sa ilang umahan duol sa ilang balay.
Si Juan, ang magdadaro sa balangay nga walay laing gisaligan sa panginabuhi kondili ang pagpamuog mga darohon, mao ang ilang gisuholan pagdaro. Si Juan nailo sa iyang mga ginikanan sa dihang wala pa siya makatimaag buot. Sa dihang midako na siya, wala siyay kasaligan sa iyang kaugalingon aron mabuhi gawas sa pagpaningkamot ug ang bugtong niyang puhunan mao da ang iyang kakugi ug kusog. Ug ang labing masayon nga sarang niya hisapian mao da ang pagpamuo. Namuo siya pagpangdaro ug tungod niining iyang pangita, naila siya sa balangay ug sa mga silingang balangay sa ngalang Juan Magdadaro.
Sa dihang nagpadulong na sa kaudtohon ang Adlaw ug ang tanang mulupyo sa balangay nag-iyahay na paghikay alang sa paniudto, si Luisa miadto sa kadaplinan sa ilang umahan aron pagpangutlog mga utanon. Samtang diha siya sa daplin, si Juan nahiatol pagsangko sa dapit diin didto ang dalaga.
“Luisa,” matod ni Juan, “mahimo kaha ang pagpangayog diyotayng tubig aron katambalan ang labihan kong kauhaw?” “Nganong dili,” mitubag ang dalaga. Gilayon, si Luisa mipauli sa balay ug nagkuha og usa ka hungot nga tubig alang sa ulitawong magdadaro.
Gidawat ni Juan ang hungot nga puno sa tubig ug tungod sa labihang kauhaw, milad-ok. Nakalad-ok pa lamang kausa, si Juan miingon: “Luisa, katam-is sa tubig nga imong gihatag kanako. Unsa ang katam-is niining tubiga mao usab ang katam-is sa matahom nga hulagway sa dalaga nga misihag sa tubig niining hungot.”
“Gibangkong ka, Juan!” mitubag ang dalaga. “Kinsa mang hulagway ang imong nakita sa tubig sa hungot nga wala may dalaga diha sa ilalom sa tubig nga imong giinom?”
“Ambot lang, Luisa,” sumpay ni Juan. “Mao kana ang akong gikahibudngan. Walay dalaga sa ilalom sa tubig, apan nganong duna may matahom nga hulagway sa ilalom nga akong nakita?”
“Ambot sab kanimo, mao sab kana ang akong gikahibudngan.” Misumpay ang dalaga. “Dali, Juan, ambi kanang hungot kay tingalig pangitaon kana sa akong inahan.”
Gidunol ni Juan ang hungot ngadto sa dalaga ug miingon: “Salamat, Luisa, apan ayaw hikalimti nga ang katam-is sa tubig nga imong gihatag samag katam-is sa matahom nga hulagway sa dalaga nga misihag sa tubig sa hungot.”
Milakaw ang dalaga ug paghiabot sa balay, gipangutana: “Luisa, nganong nadugay ka man?” pangutana sa inahan. “Dili dali ang pagpangutlog utanon, Nay,” mitubag siya. “Dili madali, apan daw giabot akog katahap, anak ko. Tingali bayag mahidalin-as ka. Hibaloi baya nga ang kahimtang sa babaye sama sa usa ka baso nga kon mabuak dili na mapahuli; magmatngon ka kay sa taknang makamatikod ako nga ikaw nagpasipala sa imong kaugalingong kaulay, ni diyotayng butang di ikaw makapanunod; maayo pang iwari kay sa ihatag sa usa ka anak nga molapas sa balaod sa inahan.”
Kadtong unang higayon sa panagsulti ni Juan ug Luisa maoy nahimong sinugdanan sa kausaban sa gibati sa dalaga. Bisan sa panahon sa iyang pagpahulay daw iyang gisumaysumay gihapon ang sulti ni Juan kaniya: “Ang katam-is sa tubig nga imong gihatag samag katam-is sa matahom nga hulagway sa dalaga nga misihag sa tubig sa hungot.” Ug sa panahon nga kining mga pulonga mosamok sa iyang hunahuna, modungan paglabay sa iyang mga handurawan ang hulagway ni Juan. Kadtong ilang panagsulti mao ang nahimong unang binhi nga migitib ug mitubo sa balatian ni Luisa. (PADAYONON)
Maayong pagkaigo sa kasingkasing ni Luisa sa pasumbingay ni Juan…