In booming Phoenix voor de chips
In Arizona juichen premier Rutte en minister Adriaansens over Nederlandse investeringen in de Amerikaanse chipindustrie.
‘Bedankt dat jullie ons helpen om voor te blijven lopen op China.” Met die hartelijke woorden verwelkomde de Amerikaanse Senator Kyrstin Sinema (Democraten) dinsdag een grote investering van de Nederlandse chipmachinefabrikant ASM. Het bedrijf trekt 300 miljoen euro uit voor een nieuw onderzoekscentrum in Arizona.
In die ene zin vatte Sinema samen waarom de Verenigde Staten en Nederland hun strategische banden aanhalen in de hightechsector: Amerika wil de technologische opmars van China afremmen om zijn militaire superioriteit te houden. Tegelijkertijd willen de VS onafhankelijk worden van geavanceerde halfgeleiders uit Azië. Beide doelen zijn onbereikbaar zonder medewerking van ASML en ASM, de Nederlandse chipmachinefabrikanten.
ASM bouwt een nieuwe vestiging in Scottsdale, Arizona, om daar nieuwe machines te ontwikkelen die flinterdunne laagjes op een chip aanbrengen, soms maar één atoom dik. Zulke apparaten zijn onmisbaar om de meest geavanceerde halfgeleiders te produceren.
De aankondiging van ASM was zorgvuldig gesynchroniseerd met de Nederlandse handelsdelegatie die deze week op bezoek is in de VS, onder aanvoering van demissionair premier Rutte en demissionair minister Adriaansens (VVD) van Economische Zaken en Klimaat. Ook Jan Jambon, minister-president van Vlaanderen, reist mee, samen met topmensen van tientallen bedrijven uit de Nederlandse en Vlaamse techsector. Het gezelschap landde maandag op de nabijgelegen Luke Air Force Base, tussen de brullende F35-straaljagers. De militaire setting gaf de missie een aftrap à la Top Gun met een onderhuidse boodschap: chips zijn wapens in de techoorlog tussen grootmachten VS en China. Nederland speelt daarin, of het wil of niet, een sleutelrol.
Extra werk
De Nederlandse handelsmissie richt zich op de omgeving van Phoenix, de hoofdstad van Arizona. Dit is een van de regio’s waar de VS hun halfgeleiderindustrie uitbreiden. Phoenix is een boom town; de aanwas van nieuwe hightechbedrijven laat de stad aan alle kanten groeien. Intel bouwt er nieuwe chipfabrieken, net als het Taiwanese TSMC. Dat levert een hoop extra werk op voor Nederlandse toeleveranciers als ASM (omzet 2022: 2,4 miljard euro) en ASML (omzet 2023: ongeveer 27 miljard euro). ASML is marktleider in lithografiemachines en bouwt in Phoenix een trainingsinstituut om er duizenden medewerkers op te leiden voor de chipfabrieken.
Zowel ASM als ASML kampt echter met de gevolgen van strengere exportbeperkingen voor de chipmachines die ze aan China leveren. Want nadat Nederland, Japan en de VS eerder dit jaar waren overeengekomen de export van geavanceerde chipapparatuur naar China af te remmen, voegde Washington daar in oktober ongevraagd veel strengere restricties aan toe, om ‘de gaten te dichten’ in het beleid om de ontwikkeling van Chinese chiptechniek tegen te gaan.
De Nederlandse techbedrijven proberen nu in Washington de impact van de nieuwe exportregels af te zwakken. Beide bedrijven hebben last van de Amerikaanse restricties, ASML is bang dat Chinese concurrenten terrein winnen nu het ook zijn oudere chipmachines niet meer aan China mag leveren.
Premier Rutte wil niet ingaan op de vraag of de eenzijdige Amerikaanse maatregelen hem verrast hebben. „Gemiddeld genomen zijn onze verhoudingen uitstekend”, luidt zijn diplomatieke antwoord. Nederland volgt de Amerikaanse lijn op het gebied van nationale veiligheid en wil niet dat China geavanceerde chiptechnologie in handen krijgt.
Ofschoon de Amerikanen doorgaans onwrikbaar zijn als het gaat om nationale veiligheid, gaan volgens Rutte de gesprekken met partnerlanden als de VS en Japan op de achtergrond door. „We moeten kijken hoe we het nou precies uitleggen en daar een beetje voorzichtig in zijn. De toevoerketen van minder geavanceerde chips, voor ijskasten of tv-camera’s, mag er niet onder lijden.”
In Arizona draait het niet om restricties, maar juist om de promotie van Nederlandse chiptechnologie. Om dat te benadrukken, maakte Rutte met de Vlaamse minister-president een symbolisch ritje door Phoenix in een zelfrijdende taxi, voor alle zekerheid vergezeld van een colonne politieauto’s. Deze Waymo-taxi draait op Amerikaanse software, maar zit wel boordevol chips en sensoren – ook van Nederlandse makelij.
Pot van 52 miljard
Nederland wordt actief betrokken bij de herontwikkeling van de Amerikaanse chipproductie. Die loopt achter op die van de concurrentie uit Zuid-Korea en Taiwan, en ook China dreigt langszij te komen. Om investeringen te stimuleren trok Amerika 52 miljard dollar uit voor de US Chips Act, een pot waar ook Nederlandse bedrijven aanspraak op kunnen maken. De Nederlandse chipmaker NXP, die een fabriek voor 5G-chips runt in de buurt van Phoenix, stak in 2020 al 100 miljoen dollar in nieuwe productielijnen en overweegt verder uit te breiden als de Amerikaanse overheid financieel bijspringt.
Voor ASM is de investering niet afhankelijk van Amerikaanse steun. De aangekondigde uitbreiding zou er sowieso gekomen zijn, omdat de ASMhuisvesting in Scottsdale uit zijn voegen barst. De chipmachinefabrikant bereidt zich voor op explosieve groei en wil in de VS vijfhonderd extra ingenieurs werven. In 2025 moeten er in het nieuwe lab 1.250 mensen aan de nieuwe chipmachines sleutelen.
ASM breidt wereldwijd uit en overweegt investeringen in Europa, maar beklaagt zich over het Nederlandse vestigingsbeleid. Dat wordt er voor techbedrijven niet aantrekkelijker op nu de belastingvoordelen van internationale medewerkers worden beperkt. Daardoor is het moeilijker talent uit het buitenland te lokken.
De hightechsector schrikt ook van een eventuele beperking van het aantal kennismigranten – een suggestie die NSC-lijsttrekker Pieter Omtzigt in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen deed. De Nederlandse universiteiten leveren veel te weinig technisch geschoolde studenten af om aan de grote vraag te voldoen.
Nederlandse techbedrijven proberen in Washington de exportregels af te zwakken