Scènes uit een gestrand huwelijk
Op Bevrijdingsdag 1997 ging ik met mijn beide ouders uit eten om te vieren dat precies twintig jaar eerder hun huwelijk was ontbonden. Het eten was goed, de wijn was uitstekend en de afloop was gezien de voorgeschiedenis misschien wel een beetje voorspelbaar: een ruzie waarvan ik het onderwerp ben vergeten.
Ik moest er dinsdagavond aan terugdenken bij het kijken naar May Divorce Be With You (VPRO) de eindexamenfilm van Irene Lagendijk die werd uitgezonden op het themakanaal NPO2 Extra, maar ik had ’m liever een van de grote publieke zenders gegund. Daar liep de avondprogrammering (Opsporing verzocht, Misdaadcollege, Vaarwel Nederland), hoe zal ik het zeggen, niet over van de frisheid.
May Divorce Be With You, in de reeks ‘De makers van morgen’, werd gedragen door een uitgesproken origineel idee. Lagendijk (25) vroeg haar al sinds haar vijfde gescheiden ouders om scènes uit hun huwelijk na te spelen. Zoals het moment waarop het allemaal begon. Lagendijks ouders (destijds allebei ‘bezet’) reden altijd samen naar hun werk, tot zich, op een parkeerplaats bij de Spijkenisserbrug, de hemel voor hen opende. Vader: „Ik legde mijn hand op haar schouder en ik zag blauwe vonken overspringen, van d’r haar naar mijn hand.”
Nu zitten ze weer in de auto bij de Spijkenisserbrug, op instructie van hun dochter. „Dus jij wilt dat we nu een toneelstukje gaan zitten spelen?” „Dat kán toch helemaal niet, Irene.” Zij, buiten beeld: „Dat kan wél.” De ouders zijn geen acteurs. Heel voorzichtig strekt vader zijn arm uit, die ergens in de buurt van de schouder van zijn ex landt. Zij spreekt de voorgeschreven tekst uit: „Ik denk dat we hier heel goed over moeten nadenken.” Waarna een lachstuip volgt.
De gescheiden echtelieden („Het glipt je tussen de vingers door”, zegt de vader over de breuk) komen vooral nader tot elkaar in hun verbazing over het project van hun dochter, waar ze eigenlijk geen zin in hebben. Het ouderlijk verzet levert geestige scènes op, vooral wanneer Irene haar ouders eindeloos een vaderdagscène laat naspelen en eist dat zij elkaar bij de gelukwens zoenen. „Ik ga d’r niet op haar mond lopen bekken.” Er moet ook nog een vaderdagliedje bij worden gezongen, wat Irene in een veel te hoog tempo en met hoorbare irritatie doet.
Geleidelijk krijgen de ouders meer plezier in de re-enactment van hun huwelijk. Zwijgend naast elkaar zitten vissen gaat ze uitstekend af. Intussen is er een geweldige bijrol voor de grootvader van de regisseur, die illusieloze monologen houdt, zoals: „Als je geboren wordt, krijg je een zakje op je rug. De inhoud van dat zakje blijft geheim, tot je laatste snik. Dingen zijn niet te veranderen. Het kán niet. Next Question.” Resoluut, als zijn kleindochter naar de eeuwige liefde vraagt: „Die bestaat niet.” Deze man is 56 jaar getrouwd.
Juist in de merkwaardige kunstmatige setting van May Divorce Be With You, dat ook flink wat rommeligheden bevat, zie je wel degelijk het verhaal van het gestrande huwelijk. Hoe hij vaak een grapje maakt van de zenuwen, hoe zij vaak lacht van de zenuwen. En hoe deze mensen – duidelijk van onverenigbare temperamenten – prettig gescheiden kunnen zijn.
De vergeefsheid van de dochterlijke pogingen om haar ouders in de film te regisseren, weerspiegelt het onvermogen van een kind om met de eigen wilskracht het afbrokkelende huwelijk van haar ouders in stand te houden. Als een van de scènes mislukt, krijgt Irene het te kwaad. „Daar gaat die hele scène nou over”, reageert haar vader. „Dat het niet overnieuw kán.” Dan staat hij op om buiten beeld zijn dochter te knuffelen.