En wéér lezen de pubers slechter

Volgens onderzoek zijn de leesprestaties van 15-jarigen gedaald. „Er is aanleiding om het leesonderwijs rigoureus aan te pakken.”

Een mail van de overheid, AMSTERDAM. een handleiding, een brief van school over de Sinterklaas-viering – bijna een kwart van de 15-jarigen leest zó slecht dat ze dit soort teksten niet goed snappen. Ze kunnen zich dus niet als zelfstandig burger redden in de samenleving. In voorgaande jaren ging het nog om 20 procent van de leerlingen – en dat vonden experts ook al een alarmerend percentage.

Dat is een van de verontrustende conclusies uit de PISA-meting, een driejaarlijks vergelijkend onderzoek onder 60.000 leerlingen uit 77 landen naar onderwijsresultaten. De daling in leesvaardigheid in Nederland was tussen 2015 en 2018 voor het eerst significant, tot onder het gemiddelde van de vijftien EU-landen.

Nederland presteert nu zoals het gemiddelde in de 35 rijke OESO-landen, voorheen was dit altijd hoger. Het leesplezier is in Nederland zelfs lager dan in alle andere landen. Bijna de helft van de 15-jarigen vindt het tijdverspilling en ongeveer 60 procent leest alleen als het moet.

Ze missen de kennis

Erik Meester, verbonden aan de opleiding pedagogische wetenschappen van primair onderwijs aan de Radboud Universiteit, denkt dat begrijpend lezen op veel scholen verkeerd wordt aangeboden. „Begrijpend lezen wordt als generieke vaardigheid gezien, die je leert door leesstrategieën toe te passen zoals samenvatten, vragen stellen en verbanden leggen. Met die strategieën wordt eindeloos geoefend. Maar je hebt ze in een paar lessen aangeleerd en je kunt ze alleen inzetten als je voldoende woordenschat en kennis over het onderwerp hebt.”

Met andere woorden: er is veel algemene kennis nodig om teksten te kunnen begrijpen en evalueren. En veel scholen bieden die kennis volgens Meester juist steeds minder.

„Je ziet het tegenovergestelde: meer aandacht voor generieke vaardigheden zoals samenwerken en kritisch denken en ‘ontdekkend leren’, en minder voor de kennis. Dan kijken ze een filmpje en zoeken ze daarna zelf informatie op. Dat is echt te oppervlakkig.”

Tekenend voor deze „misvatting” is dat wereldoriëntatie facultatief is bij de eindtoets en begrijpend lezen verplicht, zegt Meester. „Terwijl kennis over de wereld een voorwaarde is voor begrijpend lezen.” Ook tekenend: in Nederland wordt begrijpend lezen als apart vak gegeven, in veel andere landen is dat geïntegreerd in het gehele onderwijs.

Het is moeilijk de definitieve oorzaken aan te wijzen voor de resultaten. Ze zeggen iets over beleid van jaren terug. Ze kunnen te maken hebben met andere factoren dan onderwijs, zoals migratie, voorleesgedrag thuis. Estland en Ierland zijn opvallende uitschieters. In Ierland is geïnvesteerd in achterstandsscholen, rekenvaardigheid en geletterdheid.

Slechtere prestaties

Jan Rijkers, voorzitter van de Vlaams-Nederlandse Taalraad: „Er zijn geen aanwijzingen dat het leesonderwijs de laatste vijftien tien jaar slechter is geworden, maar ook niet beter.” De Taalraad bestaat uit vijftien deskundigen en is in 2018 opgericht in opdracht van de Nederlandse en Vlaamse ministers van Onderwijs, omdat al eerder bleek dat leesprestaties dalen. Deze zomer bracht de raad een rapport uit waarin precies staat wat er moet gebeuren om het leesonderwijs te verbeteren.

Scholen moeten onder meer de urgentie beseffen, een taal-leesbeleid hanteren en de leesmotivatie bevorderen. Ook moeten leraren zich bijscholen, lerarenopleidingen geactualiseerd worden en methodemakers moeten gebruik gaan maken van bewezen effectieve leermethodes. Het rapport kreeg in Nederland weinig aandacht, terwijl er alle aanleiding is het leesonderwijs rigoureus aan te pakken, zegt Rijkers. „Dan moet je wel alle aspecten tegelijk aanpakken. Cherry picking heeft geen zin.”