Negentiende Partijcongres
De Chinese communisten congresseren. Waar plaatst president Xi zijn stromannen?
Het negentiende Partijcongres dat woensdag in Beijing begint, moet duidelijkheid geven over de positie van de Chinese president Xi Jinping. Is hij een soort alleenheerser, of afhankelijk van de consensus in de Communistische Partij? Bij de top die Xi’s tweede termijn inluidt, gaat het vooral om de poppetjes. Een groot aantal van China’s hoogste leiders wordt vervangen, omdat ze de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt.
Het inhoudelijke programma van Xi’s tweede termijn is minder belangrijk – de details daarvan worden op volgende partijbijeenkomsten ingevuld. Toch geven de benoemingen van deze week een indicatie van de richting die Xi in zijn tweede termijn wil inslaan. Zitten er straks voornamelijk politieke vrienden van de president in het Politbureau, dan kan hij bij- voorbeeld vol zelfvertrouwen doorgaan eilandjes aan te leggen in de Zuid-Chinese Zee. Misschien komt er dan – na de militaire basis die China aanlegde in Djibouti – snel een tweede buitenlandse basis bij.
Ook in financieel-economische kringen wordt goed opgelet. Zhou Xiaochuan, die China’s centrale bank al sinds 2002 leidt, gaat met pensioen. Hij staat erom bekend meer te willen hervormen dan Beijing toelaat. „Het zou me niet verbazen als een conservatievere, meer Xi-gezinde leider hem opvolgt”, zegt Christopher Balding, econoom aan de Peking University. Zo’n leider zal misschien minder hard tegensputteren als Xi zijn greep op de kapitaalmarkt wil verstevigen.
Hetzelfde geldt voor alle andere benoemingen. In welke mate het Eén Gordel, Eén Weg-project wordt uitgevoerd – het Chinese ‘Marshallplan voor de wereld’ – in hoeverre Chinese bedrijven in het buitenland mogen investeren, de positie van de yuan – veel daarover wordt duidelijk zodra bekend is wie de komende jaren het land zullen aanvoeren.
1 Hoeveel steun heeft Xi Jinping?
Van de ongeveer 2.300 leden van het Partijcongres gaat zo’n 10 procent met pensioen. Ook het Politbureau kampt met vergrijzing: 11 van de 25 stoelen komen vrij in het hoogste regeringsorgaan, en zelfs vijf van de zeven stoelen in het staand comité, dat de dagelijkse leiding heeft in het land. In het diepste geheim is gewerkt aan een nieuwe lijst namen. Juist door die geheimzinnigheid kunnen er „een of twee nieuwe leden van het politbureau komen die bij niemand op het lijstje stonden”, zegt China-onderzoeker Matthias Stepan van het Mercator Instituut in Berlijn.
Het kan zijn dat niet iedereen wordt vervangen en het politbureau kleiner wordt: dat geeft de president meer bewegingsruimte dan zijn voorgangers, . De af- gelopen jaren heeft Xi al een stevige machtsbasis opgebouwd. De anticorruptiecampagne die hij na zijn aantreden lanceerde, kwam daarbij goed van pas. Volgens vorige week gepresenteerde cijfers verloren ruim 250 hoge ambtenaren hun baan en werden 1,4 miljoen partijleden bestraft omdat ze steekpenningen hadden aangenomen of hun positie anderszins hadden misbruikt. Xi is mede dankzij die anticorruptiecampagne populair onder de bevolking.
Dankzij deze campagne kon hij vertrouwelingen op sleutelposities benoemen, die Xi’s plannen altijd steunden. Het is voor de president een stuk gemakkelijker om zijn wil door te voeren als hij daarover niet steeds hoeft te onderhandelen.
Zo vergroot Xi ook zijn invloed op het landsbestuur als in het politbureau vooral zijn politieke vrienden worden benoemd. „De topleiders beïnvloeden de ontwikkeling van het land enorm”, zegt Jiangnan Zhu, politicoloog aan de Universiteit van Hongkong. „Hun visie en leiderschaps-
Dit congres kan een effect hebben op China dat twintig tot dertig jaar aanhoudt Chen Daoyin politicoloog in Shanghai
stijl heeft gevolgen voor de toekomst van China.” Belangrijk is Xi’s adviseur Wang Qishan, die de anticorruptiecampagne leidt. Hij is 69 jaar en mag met pensioen. Maar kan Xi hem missen? „Of Wang in het politbureau blijft, wordt de interessantste vraag op het Partijcongres”, zegt Chen Daoyin, politicoloog in Shanghai.
2 Hoelang blijft Xi nog aan de macht?
Bij vorige Chinese presidenten was het gebruikelijk dat na de eerste ambtstermijn al een opvolger werd klaargestoomd. Maar Xi heeft in zijn eentje veel meer macht dan zijn voorgangers, en verbindt zijn naam aan grootse projecten zoals de nieuwe Zijderoute. Het is daarom „hoogst onwaarschijnlijk” dat er al een opvolger wordt aangewezen, denkt Stepan: zoiets zou de aandacht afleiden van Xi's plannen.
Dat wil niet zeggen dat er geen namen worden genoemd. Een van de kanshebbers zou Chen Min’er zijn. Hij was partijsecretaris in de arme provincie Guizhou en werd afgelopen zomer aangesteld in de stadsprovincie Chongqing. Als propagandachef werkte hij onder Xi toen die nog partijsecretaris in Zhejiang was. Chen heeft het perfecte profiel om Xi op te volgen. Maar ook genoemd worden Hu Chunhua (lid van het politbureau) en Cai Qi (burgemeester van Beijing).
Van een rivaal is op dit moment nog minder sprake dan van een opvolger. Stepan: „Xi is op het hoogtepunt van zijn macht, dus dit is het minst waarschijnlijke moment voor een rivaal om zich te presenteren.”
Officieel mag een Chinese president maximaal twee termijnen van vijf jaar regeren, maar voor het partijleiderschap geldt geen maximum. Volgens veel deskundigen zou het goed kunnen dat Xi Jinping langer wil aanblijven: ook als partijleider kan hij nog goed macht blijven uitoefenen, zeker wanneer hij een vertrouweling heeft klaargestoomd om hem op te volgen als president. „Het negentiende Partijcongres markeert tot op zekere hoogte het begin van het Xi Jinping-tijdperk”, zegt politcoloog Chen Daoyin. „Dat maakt het bijzonder.” Volgens Chen kan dit Partijcongres een effect op China hebben dat twintig tot dertig jaar voortduurt.
Dat Xi machtiger is dan zijn voorgangers werd bevestigd toen hij vorig jaar tot ‘kernleider’ werd benoemd. Tijdens dit Partijcongres wordt naar goed gebruik de ‘grondwet’ van de Communistische Partij aangevuld met de kerngedachten van de president. In die grondwet is de Marxistisch-Leninistische filosofie leidend, gevolgd door de ‘ideeën’ van Mao Zedong en de ‘theorie’ van Deng Xiaoping. Jiang Zemin en Hu Jintao worden niet eens genoemd. Daar komen nu de gedachten bij van ‘kernleider’ Xi.
De vraag is nu hoe Xi’s boodschap in de constitutie wordt bijgeschreven – als ‘ideeën’, als ‘theorie’ of als iets heel anders. Volgens Stepan kan er ook „een nieuwe term worden bedacht voor Xi's bijdrage aan communisme in de 21ste eeuw”.
Er gaan geruchten dat kernleider Xi zelfs de titel ‘voorzitter' krijgt, de respectvolle aanspreektitel die Chinezen nu nog alleen voor Mao Zedong gebruiken.
3 Wat is Xi van plan in zijn tweede termijn?
Hoewel het Partijcongres bovenal een politieke aangelegenheid is, biedt het ook de kans inhoudelijk de balans op te maken. In het vijfjaarlijkse, evaluerende rapport kijkt het politbureau op grote lijnen zowel achteruit als vooruit. De belangrijke campagnes zullen in het rapport genoemd worden om te benadrukken hoe belangrijk ze zijn: de nieuwe Zijderoute,
Made in China 2025 (het innovatieprogramma) en Healthy China 2030 (een plan om Chinezen gezonder te maken).
Een belangrijk punt zijn de economische hervormingen. Xi krijgt veel kritiek van economen omdat hij private ondernemingen te weinig stimuleert, en de opgeblazen staatsbedrijven nog altijd teveel in bescherming neemt. „Misschien staan er in het rapport wel hints over de politieke wil van de partij om daar iets aan te doen”, zegt Stepan. Econoom Christopher Balding gelooft er niet in. „De Chinese regering vindt groei nog altijd belangrijker dan economische hervormingen.” Die groei wordt gefrustreerd door de nadruk die Xi legt op partijdiscipline, menen veel deskundigen. Die discipline heeft een verlammend effect: ondernemen vergroot het risico op misstappen.
Xi Jinping gaf onlangs nog eens invulling aan de term ‘socialisme met Chinese kenmerken’, de term die de Communistische Partij graag gebruikt om haar economie te omschrijven. Volgens persbureau Xinhua wil Xi dat kaderleden van de par- tij leren van het kapitalisme, maar tegelijkertijd vasthouden aan het marxisme. Zonder het marxisme verliest de partij „ziel en richting”, meent Xi. Die uitspraak geeft weinig hoop dat Xi de belangen van privé-ondernemingen gelijk stelt met die van staatsbedrijven.
Stepan beschouwt Xi’s economische beleid als zijn zwakke plek. „Een serie mislukkingen kan interne en misschien zelfs openlijke kritiek op Xi’s stijl en politieke koers ontketenen.” Een ander belangrijk en dus gevoelig beleidsterrein is het buitenland. „Als de sectie over het buitenlandbeleid minder uitgebreid is dan in eerdere rapporten, kan dat betekenen dat Xi zich de komende jaren meer op het binnenland richt”, zegt Stepan. Sommige Chinese buitenlanddeskundigen vinden dat de regering zich te veel bezighoudt met instabiele landen in Azië en Afrika. Het rapport kan aangeven hoeveel Xi zich aantrekt van die kritiek.
President Xi wil dat kaderleden van de partij leren van het kapitalisme, maar blijven vasthouden aan het marxisme