Λάμπρος Φάτσης
Πολώστε, Διχάστε, Τελειώσαμε
Ενόψει ενός ήδη επιπόλαιου, διχαστικού, αντισυνταγματικού, και ανοιχτά καθοδηγούμενου δημοψηφίσματος, είναι αναμενόμενο και φυσιολογικό να προκύπτουν εντάσεις, συγκρούσεις και μια γενικευμένη αίσθηση διχογνωμίας. Το δυσάρεστο είναι πως ενώ μια φορτισμένη ατμόσφαιρα κανονικά αποτελεί τον πυρήνα της πολιτικής ως διαλογικής διαδικασίας που ζωοδοτείται από τη δημόσια συζήτηση, ακονίζει την κριτική σκέψη, διευρύνει το αναλυτικό πνεύμα κι ενώνει τους πολίτες ως συν-κοινωνούς που επι-κοινωνούν μεταξύ τους κι ας διαφωνούν, το παρόν δημοψήφισμα, ως έχει, αντιπολιτεύεται το δημοκρατικό πνεύμα και συρρικνώνει τον δημόσιο διάλογο. Κι ενώ το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας εκκρεμεί, η πορεία προς την κάλπη έχει ήδη αποκαλύψει μια άβολη πραγματικότητα που χρωματίζεται από την πόλωση, τροφοδοτεί τον διχασμό, δηλητηριάζει συνειδήσεις, μολύνει τον πολιτικό διάλογο, και απαξιώνει ιδέες και ιδεώδη, νοθεύοντας τον πολιτικό στοχασμό
Κι ενώ το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας εκκρεμεί, η πορεία προς την κάλπη έχει ήδη αποκαλύψει μια άβολη πραγματικότητα.
με αντιπαραθέσεις που στηρίζονται στη διάθεση εξόντωσης επινοημένων αντιπάλων.
Το διακύβευμα σε όλη αυτή την περιπέτεια δεν είναι μόνο το «Ναι» ή το «Οχι», αλλά η ίδια η πολιτική ως στάση, σκέψη, ταυτότητα και οριοθέτηση, χωρίς να υποβαθμίζεται σε διαδικασία ναρκοθέτησης, οχύρωσης, απομόνωσης και αλληλοσπαραγμού που τονίζει την «αλλοσύνη των άλλων», απαγορεύοντας τη συνύπαρξη των διαφορών ως αναγκαίο συστατικό της πολιτικής ως ήθος και συμπεριφοράς που στοχεύει στην εξάλειψη του μίσους και της τοξικής πάλης. Η ευθύνη για την παρούσα κατάσταση βεβαίως επ’ ουδενί ανήκει αποκλειστικά στους πολίτες της χώρας, αν και η απολύτως δικαιολογημένη μας απόγνωση συχνά μας οδηγεί σε πλημμελείς ψηφοφορικές συμπεριφορές. Τόσο η ανίερη συμμαχία των ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΕΛ και Οικολόγων Πρασίνων, όσο και η στάση των Ευρωπαίων συνομιλητών μας, αξίζουν την ανελέητη κριτική μας με διαφορετικές ευθύνες και σφάλματα να βαραίνουν και τις δύο πλευρές. Ο μοναδικός τρόπος επίλυσης του προβλήματος προς το παρόν δεν βρίσκεται στην καταδίκη των εγχώριων και γειτονικών διαπραγματευτικών τακτικών, αλλά στην απόφαση που ο καθένας από μας θα πάρει την ερχόμενη Κυριακή. Αν και ένα δριμύ «κατηγορώ» προς και μια δημόσια απολογία από αμφότερους τους συνομιλητές είναι απολύτως αναγκαία, η απάντησή μας στο ερώτημα του δημοψηφίσματος επείγει, όπως βεβαίως επείγει να καθοδηγηθεί από σαφήνεια, σύνεση, μακρόπνοη λογική, σωφροσύνη και με ξεκάθαρη στάση απέναντι στο ποιοι είμαστε, τι θέλουμε, τι πιστεύουμε, πού θέλουμε να ανήκουμε, πώς σκεπτόμαστε και τι ακριβώς επιδιώκουμε με την ψήφο μας.
Δεδομένου όμως ότι ο σχεδιασμός του εν λόγω δημοψηφίσματος είναι ελλιπής, η απόφασή μας γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη διότι απουσιάζουν η ξεκάθαρη διατύπωση ενός απλού ερωτήματος, και μια σαφής περιγραφή του τι ακριβώς περιλαμβάνει το «Ναι» και τι το «Οχι». Η δε συγκατάβαση και άρνηση σε ένα πολύπλοκο ερώτημα απαξιώνει το ίδιο το ερώτημα και λειτουργεί ως ανεπαρκές υποκατάστατο εκτενούς δημόσιου διαλόγου. Αυτό βεβαίως είναι και ένα από τα εγγενή προβλήματα των δημοψηφισμάτων, αφού απλοϊκές ερωτήσεις προετοιμάζουν απλοϊκές απαντήσεις που συχνά εκμεταλλεύονται το συναίσθημα, παρά την κρίση μας. Η διαφορά λοιπόν ανάμεσα σε προοδευτικά και περιοριστικά δημοψηφίσματα κρίνεται από το αν και κατά πόσο δημιουργούν συνθήκες για ισορροπημένη παρουσίαση του τι ακριβώς σημαίνει τόσο «ναι» όσο και το «όχι», ενθαρρύνοντας τον δημόσιο διάλογο με πολλαπλά επιχειρήματα και αρκετό χρόνο έναντι διαξιφισμών, λεονταρισμών και αντιφατικών δηλώσεων που συσκοτίζουν παρά διαφωτίζουν τις πολιτικές μας επιλογές.
Ως κοινωνικός επιστήμονας και Ευρωπαίος πολίτης, έχω μόνο μια προειδοποίηση, μία συμβουλή και μια έκκληση να προσφέρω, με την ταπεινή μου συγκρότηση. Και οι τρεις αποτελούν αναφορές όχι στον Γκρέκο αλλά στον Γκόγια. Με μια σειρά σπαρακτικών, σατιρικών και συχνά χολερικών έργων (Los desastres de la guerra, Los Caprichos, Los disparates κ.ά.), ο Γκόγια προειδοποιούσε τους συμπολίτες του για τους κινδύνους που ενέχει η επικράτηση του παραλόγου επί της λογικής («η ύπνωση της λογικής δημιουργεί τέρατα»), συμβούλευε υπέρ της απαξίωσης των προσβολών (Despreciar los ynsultos), και έκανε εκκλήσεις για την καταπολέμηση της διχόνοιας και την επαναφορά της σύμπνοιας. Το ηθικό δίδαγμα της πολιτικής «γραφής» του Γκόγια δεν είναι παρά η αντιπολίτευση σε πολωτικά και διχαστικά παραληρήματα που αποτελειώνουν τον ανθρωπισμό μας, σε στιγμές που τον χρειαζόμαστε περισσότερο από ποτέ.