Waarom de prijzen blijven stijgen

De inflatie blijft stijgen. Ten opzichte van vorig jaar is het leven 12,27% duurder geworden: het is van 1975 geleden dat de inflatie zo hoog stond. De voornaamste motor achter de stijging blijven de energieprijzen, maar ook vlees, boter, koffie werden de afgelopen maanden een pak duurder. Hoe komt het dat de prijsstijgingen zo hardnekkig zijn, en dat de strijd ertegen zo moeilijk is? Vijf redenen waarom we voorlopig nog niet van de prijsverhogingen verlost zijn.

Het gevaar van de loon-prijsspiraal

Het is de grote schrik van centrale bankiers: de loon-prijsspiraal. Hogere lonen leiden automatisch tot hogere prijzen, wat opnieuw tot hogere lonen leidt. Het is een spiraal die moeilijk te stoppen valt, en al zeker niet in België: we zijn zowat het enige land in de wereld met volledig automatische loonindexering. Omdat die indexering verschillend wordt toegepast naargelang de sector, gaan de lonen bij ons de komende maanden nog flink stijgen. Het loon van heel wat bedienden, arbeiders uit de voedingssector en horecapersoneel wordt maar één keer per jaar geïndexeerd, namelijk in januari. Volgens een raming van SD Worx zullen de lonen van die grote groep werknemers (ongeveer 900.000) met 11,59% stijgen; voor het definitieve percentage is het nog wachten op de indexcijfers van november en december. Veel bedrijven in die sectoren zullen de prijzen nog meer moeten verhogen om de forse loonstijging te compenseren. De loon-prijsspiraal, dus.

Energieprijzen zullen niet snel dalen

Energie blijft de grote aanjager van de inflatie, en de kans dat dat snel verandert, is klein. De gasprijs is recentelijk weliswaar sterk gedaald, maar staat nog altijd ruim dubbel zo hoog als een jaar geleden. Energiespecialisten achten de kans dat de prijs snel weer terugzakt naar het vooroorlogse niveau zo goed als onbestaande. De markt blijft gespannen, en een koudeprik kan de prijs snel weer omhoog jagen. Pas op het moment dat de gasprijs op jaarbasis niet gestegen is, zal het effect op de inflatie uitvlakken. In het beste geval zal dat pas in de loop van volgend jaar het geval zijn.

De kosten van elektriciteit zijn sterk verbonden met die van gas, omdat gascentrales momenteel de prijs zetten. Ook daar zal dus niet snel verandering in komen.

Tegelijk kan de stijgende olieprijs de inflatie verder opstuwen. Motorbrandstoffen dreigen volgend jaar duurder te worden, doordat dan het Europese importverbod ingaat op Russische olie die per schip wordt aangevoerd. In februari komen daar ook afgewerkte producten zoals diesel bij.

Euro krijgt slaag van de dollar

De Amerikaanse dollar heeft het afgelopen jaar gestaag waarde gewonnen ten opzichte van de euro. Een jaar geleden kostte een dollar iets meer dan 85 eurocent, gisteren was dat meer dan een euro. Een koersstijging met 18%. Dat zet in Europa een turbo op de stijgende prijzen van fossiele energiebronnen, die in dollar worden uitgedrukt. Ook al zou de prijs van olie een jaar lang constant gebleven zijn, dan moeten wij toch 18% meer euro’s neerleggen voor hetzelfde vat olie. Het effect van de stijgende dollar is ook zichtbaar in de prijs van Apple-producten. De iphone

14 wordt in Europa bijvoorbeeld

12% duurder dan de iphone 13, terwijl de prijs in de VS niet stijgt. De kans dat er een snel einde komt aan de opmars van de dollar, is niet zo groot. De voornaamste oorzaak ervan is dat de Amerikaanse centrale bank de rente sneller en krachtiger heeft opgetrokken dan de Europese evenknie. Bovendien is de handelsbalans van de EU dramatisch verslechterd door de prijsstijging van geïmporteerde brandstoffen, die van de VS is daardoor juist verbeterd. De vraag naar dollars neemt toe, terwijl die naar euro’s daalt.

Prijsstijgingen met uitstel

‘Prijsdruk in de pijplijn’ is voor velen de minst bekende bron van inflatie. Toch kan het wel eens een onzichtbare reden zijn waarom de inflatie de komende maanden minder snel zakt dan verhoopt. Het komt erop neer dat het soms lang kan duren voor de hogere prijzen doorsijpelen in de productieketen. Sommige bedrijven genieten bijvoorbeeld nu nog altijd spotgoedkope langetermijngascontracten. Bij de hernieuwing van het contract komt er sowieso een veel duurder tarief. Dus ondanks het feit dat de gasprijs in de voorbije maanden een heel eind gezakt is, zullen heel wat bedrijven hun gasfactuur de komende zes maanden nog altijd zien stijgen.

Ook in de prijzen in de supermarkten speelt het fenomeen. In de voedingssector worden traditioneel op het einde van het jaar de contracten met de supermarkten onderhandeld. Veel voedingsbedrijven vinden dat hun gestegen kosten onvoldoende verrekend zijn in de prijsafspraken van vorig jaar, waardoor ze zich verplicht voelen om bij de nieuwe onderhandelingen hogere prijzen aan supermarkten aan te rekenen, die ze op hun beurt ongetwijfeld voor een deel aan de klant gaan doorrekenen.

Het beleid helpt ook al niet

Terwijl centrale banken de economie proberen af te remmen, doen de meeste regeringen in Europa het tegendeel. Door vele miljarden te besteden aan maatregelen die de inflatiepijn voor huishoudens verzachten, hopen ze de koopkracht op peil te houden. Maar daardoor maken ze het de centrale banken net moeilijker om hun doel te bereiken. In België is het effect nog groter dan in andere landen, omdat koopkrachtbehoud al via de automatische loonindexering wordt gegarandeerd. Alles wat er nog bovenop komt, werkt stimulerend. De economen Gert Peersman (Universiteit Gent) en Joris Wauters (Nationale Bank) publiceerden onlangs een onderzoek waaruit blijkt dat heel wat van de stimuleringsmiljarden op spaarboekjes terecht kunnen komen. De inkomsten van bijna alle huishoudens stijgen mee met de inflatie, maar ze krijgen er deze winter nog eens een basispakket energie van bijna 1.000 euro bovenop. Vooral de hoge inkomens worden overgecompenseerd, schreven Peersman en Wauters. Ook de lagere btw werkt inflatoir: zonder die maatregel zou de vraag naar energie immers sterker terugvallen. Dat is nu niet het geval, waardoor de energieprijzen hoog blijven.