Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Geen opgelegde gemeentefusies, alstublieft
Het is een soort monster van Loch Ness van de Vlaamse politiek: al dan niet verplichte fusies van gemeenten. Het idee stuit op veel verzet. Zoals in de meeste gemeenten in de Antwerpse rand.
Het is al veertig jaar geleden, maar veel
b Vlaamse gemeenten zijn nog steeds bezig met het verteren van de ingrijpende fusies van gemeenten in 1976. Toch doet de huidige Vlaamse regering een poging om gemeenten – voorlopig op vrijwillige basis – tot een fusie met de buren te bewegen.
De grotere steden voelen vaak wel iets voor een fusie met hun randgemeenten. Maar die vrezen van hun kant dat de belangen van hun inwoners zullen ondersneeuwen in de fusie. In die context past deze opiniebijdrage van Christophe Thomas uit Brasschaat, voormalig voorzitter van het Antwerpse district Ekeren.
De Wever en Homans
Veel burgemeesters verslikten zich ongetwijfeld in hun koffie: daar is het spook van de verplichte gemeentefusies weer. Begin 2016 stelde burgemeester van Antwerpen Bart De Wever (N-VA) nog dat de stad Antwerpen vragende partij is voor een fusie met haar randgemeenten. Dat was een antwoord op het beleid van Vlaams minister voor Binnenlands Bestuur en zijn partijgenote Liesbeth Homans, die gemeenten wil aanmoedigen om vrijwillig te fuseren.
Minister Homans heeft een aantal stimuli voor gemeenten die tot een vrijwillige fusie overgaan zoals een schuldovername, een financiële bonus, grotere autonomie en extra bevoegdheden voor middelgrote steden en gemeenten en voor de grootste steden. De fusies moeten de lokale bestuurskracht van gemeenten versterken, want de huidige schaalgrootte van de ge-
middelde gemeente is onvoldoende voor een verregaande algemene uitbreiding van de bevoegdheden.
In dat kader passen de vrijwillige fusies van de Limburgse gemeente Opglabbeek (10.300 inwoners) met Meeuwen-Gruitrode (13.100 inwoners) en de Oost-Vlaamse gemeente Kruishoutem (8.100 inwoners) met Zingem (7.500 inwoners). Dit zijn nog niet de kleinste gemeenten in Vlaanderen, een kwart van de Vlaamse gemeenten telt namelijk minder dan 10.000 inwoners. Maar voorlopig zijn dit nog wel de enige concrete fusiedossiers die op tafel liggen.
Monitor voor de bestuurskracht
Het aantal inwoners is overigens niet de enige maatstaf om de slagkracht van gemeenten aan af te meten. Met de laatste grote fusieoperatie in 1976 (de stad Antwerpen was toen nog niet klaar en volgde pas in 1982) beoogde men een inwonersaantal van 15.000, alhoewel dat niet formeel als doelstelling gesteld werd. Het objectief werd ook niet gehaald. Het Agentschap Binnenlands Bestuur ontwikkelde een ‘bestuurskrachtmonitor’, die per gemeente opgemaakt kan worden en die een beeld moet geven van de capaciteit van een gemeente om haar taken te vervullen.
Het geval Antwerpen
Met het ballonnetje van de burgemeester van Antwerpen zitten we dan weer aan het heel andere uiterste van het spectrum. Antwerpen is met 515.000 inwoners veruit de grootste Vlaamse stad en de veertien randgemeenten tellen samen nog eens zo’n 305.000 inwoners. Slechts vier buurgemeenten komen niet direct in de buurt van 15.000 inwoners. De vraag is maar of de bestuurders van die randgemeenten, laat staan de inwoners ervan zitten te wachten op een fusie met Antwerpen.
Objectief instrument
Het was Bert Maertens (N-VA), de ondervoorzitter van de commissie Binnenlands Bestuur in het Vlaams Parlement, die er ditmaal voor pleitte om verplichte fusies in het volgende regeringsakkoord op te nemen. Maar zonder formele doelstellingen op het vlak van inwonersaantallen en concrete verwachtingen inzake bestuurskracht lijken vrijwillige fusies in deze legislatuur van de Vlaamse regering opnieuw veeleer uitzondering dan regel te zijn.
Opgelegde fusies zien lokale bestuurders en de inwoners dan weer niet zitten. In vele Vlaamse fusiegemeenten is de fusie van vier decennia geleden amper verteerd.
Nu al dreigen met verplichte fusies getuigt van weinig respect voor de lokale besturen. Beter kan de Vlaamse overheid de bestuurskracht van alle gemeenten in kaart brengen met de bestuurskrachtmonitor, een methodiek die ze per slot van rekening zelf heeft ontwikkeld. Dit objectief instrument kan dan voor de gemeenten als basis dienen om de bestuurskracht te versterken. Vrijwillige fusies zijn hierbij zeker niet de enige oplossing.