De Amerikaanse droom is een vloek

Het is een Youtubevideo die al jaren meegaat: een groep Amerikaanse leerlingen staat klaar voor een loopwedstrijd. Vóór het startschot klinkt, formuleert de leraar enkele stellingen. Als de stelling op hen van toepassing is, mogen de leerlingen een stap naar voren zetten, anders moeten ze blijven staan. Het zijn stellingen als: je hebt je nog nooit zorgen gemaakt over je volgende maaltijd, je had ooit een privéleraar, er was een vaderfiguur toen je opgroeide. Na enkele minuten tekenen zich grote verschillen af. Een aantal jongeren staat al halverwege het veld, anderen – veelal zwarte jongens – hebben nauwelijks een stap gezet. Dan begint de wedstrijd.

De historicus James Truslow Adams introduceerde het begrip ‘de Amerikaanse droom’ in The epic of America, een boek uit 1931. Hij omschreef het als “een droom van een sociale orde waarin iedere man en iedere vrouw de volste status kunnen bereiken waartoe zij van nature in staat zijn, en door anderen erkend worden voor wat ze zijn, ongeacht de toevallige omstandigheden van geboorte of positie”.

Maar wiens verantwoordelijkheid is het om die droom waar te maken? De overheid of het individu? Als

ambitie voor een overheid is het nobel: een samenleving uitbouwen waarin sociale mobiliteit mogelijk is en ieder individu zich kan ontplooien. Maar als het individu verantwoordelijk is, wordt het een grimmige droom. In een liberale lezing is succes een gevolg van verdienste.

Het schema van de Amerikaanse droom blijkt ideaal voor verfilming: een gewone mens heeft een zeker talent en veel doorzettingsvermogen, komt tegenslagen en hindernissen tegen, met nog meer doorzettingsvermogen bereikt die succes. Het is wachten op de biopic van Eddy Wally.

Wie succesvol is, wil graag geloven dat hij het helemaal aan zichzelf te danken heeft. Maar voor wie moet wroeten in het leven, is de Amerikaanse droom een vloek. Want mislukking heb je dan ook aan jezelf te wijten. Had je maar beter je best moeten doen.

Ideaal voor verfilming: een gewone mens heeft een zeker talent, met doorzettingsvermogen bereikt die succes. Het is wachten op de biopic van Eddy Wally

Ergens halfweg de vorige eeuw is de Amerikaanse droom overgewaaid naar hier. Het is een ongeschreven wet in talentwedstrijden met cameragenieke juryleden, gouden buzzers en draaiende zetels. Van nergens naar het sterrendom, het kan! Het rukt kennelijk ook opnieuw op in politieke overtuigingen: overheid of individu? Individu!

Gisteren las ik de pauselijke encycliek van 1891. Rerum novarum. Een lange brief over de toestand van de proletariërs in de samenleving en het belang van solidariteit met de onfortuinlijken. Paus Leo XIII schrijft “dat spoedig en afdoende moet worden gezorgd voor het proletariaat daar een zeer groot deel onverdiend in een ellendige en jammerlijke toestand verkeert”.

De jongeren op het sportterrein hebben die dag een onvergetelijke les geleerd. De leraar had onzichtbare ongelijkheid zichtbaar gemaakt en dat kwam hard aan. Je zou toch denken dat na al die jaren sociale strijd tenminste dat feit bewezen is: dat iedereen zijn eigen wedstrijd moet lopen, maar dat er van eerlijke competitie geen sprake is.

Sanne Huysmans is schrijver. Vorige maand verscheen haar roman ‘Iemand moest het doen’. In ‘De mening’ geeft elke week een andere gastauteur dagelijks zijn visie op de actualiteit. Volgende week: auteur Dimitri Verbelen.