‘Je wordt niet iemand anders omdat je ouder wordt’
Grijs is niet zwart-wit. Een vrouw van vijftigplus kan zich meisje voelen, een meisje van vijftien kan mee beslissen hoe ze later oud wordt. Gerontoloog Christel Geerts schrijft de vooroordelen van zich af over vrouwen op leeftijd.
‘Zijn is gezien worden’, schreef de Ierse filosoof George Berkeley (1685-1753). Gezien worden duwt je het volle leven in. Toch als je gezien wordt voor wie je wezenlijk bent.
Maar met dat kijken gaat het bergaf zodra een vrouw de kaap van vijftig rondt. Niet het zicht van de vrouwen gaat erop achteruit, wel de blik van de samenleving. Die wordt nauwer, want het podium is bedoeld voor jeugdigheid en uiterlijk vertoon.
In haar boek Meisjes van 50 en meer brengt Christel Geerts wetenschap, levensverhalen en publiek debat samen. Hoe verouder je als vrouw? Welke maatschappelijke barrières kom je tegen en welke plaats neem je in de samenleving in? Maar ook: hoe vijl je je levenslust aan de tand des tijds, in plaats van ertegen te vechten?
Hoeveel wetenschappelijk onderzoek bestaat er eigenlijk over vrouwen op leeftijd?
‘Nog te weinig, naar mijn zin. Gerontologie in het algemeen is een vrij jong onderzoeksdomein in vergelijking met andere wetenschapstakken. Internationaal groeide het pas na de oorlogsjaren, maar vandaag zit het in een stroomversnelling door de demografische druk. We hebben dus wel wat in te halen, onder meer op het vlak van onderzoek naar vrouwen op leeftijd. Maar evengoed naar het sociaal welzijn van ouderen. Een van mijn masterstudenten bevraagt momenteel oudere koppels naar hoe ze terugkijken op hun relatie. Razend interessant, toch? En weten we wel hoe alleenwonende tachtigers in het leven staan? Niet onbelangrijk als we willen weten hoe je vitaal en gezond ouder wordt, nog altijd een van de sleutels om met vergrijzing om te gaan. Maar met onze huidige blik op gerontologie duiken diezelfde alleenwonende tachtigers alleen in statistieken op als ze ziek en hulpbehoevend worden.’
We onderschatten vrouwelijke vijftigplussers?
‘Ja, omdat we die heel grote, rijke groep vrouwen op een hoop gooien. Ze zijn oud en dus kwetsbaar, punt. Maar zeg je “vijftigplussers” dan zeg je “drie generaties vrouwen”. Het jongste segment werkt doorgaans nog, draagt zorg voor kleinkinderen, ouders en soms zelfs nog grootouders, is actief als vrijwilliger. Zij dragen mee de samenleving en die realiteit staat haaks op de maatschappelijke beeldvorming van “zorgbehoevend” en “een hoge kostprijs voor de ziekenkas”. En zelfs die drie groepen zijn nog een veralgemening want dé oudere vrouw bestaat niet. Praat met tien vrouwen en je krijgt tien verschillende verhalen.’
In uw boek staat een tabel met de gemiddelde tijdsbesteding van mannen en vrouwen tussen 55 en 64 jaar oud. Meer mannen zijn professioneel actief en vrouwen
‘Ik wil als gerontoloog aandacht hebben voor de problemen waarmee oudere mensen worden geconfronteerd, maar op de duur lijkt het alsof ouderdom alleen maar uit die problemen bestaat’
Christel Geerts Gerontoloog
‘De manier waarop ouderen met moeilijkheden in hun leven omgaan, verschilt niet zo erg van hoe ze daarmee omgingen toen ze jong waren. Er is een grote continuïteit in gedrag op jongere en latere leeftijd’
Christel Geerts
doen meer in het huishouden. Maar vrouwen hebben ook meer hobby’s, sociale contacten, ontspanning … Dat laatste klinkt best aangenaam, toch?
‘Verkijk je niet op die tabel, want de volgende generaties vrouwen zijn bezig met een inhaalbeweging op carrièrevlak. Bovendien zien we dat zes op de tien vrouwelijke mantelzorgers hun zorgengagement combineren met een job. Op deze vrouwen zit dus vaak heel veel druk.’
Is de zorgzaamheid van vrouwen een keerzijde van ‘active ageing’?
‘Die term draagt de ambitie in zich om mensen zo lang als mogelijk actief in de samenleving te betrekken. En dat betekent ook: langer werken. Daar is niets mis mee. Maar als we mantelzorg blijven promoten en die in de praktijk vaak op de schouders van vrouwen terechtkomt, moet je je als samenleving wel de vraag durven te stellen tegen welke prijs we dat doen.’
U schrijft over vrouwtjeswalvissen, die op latere leeftijd “de troep trekken”. Is dat uw ideaalbeeld van de vrouw op leeftijd?
‘Neen, zeker niet! Ik vond het gewoon heel mooi hoe in de dierenwereld sommige vrouwen na hun vruchtbare periode toch nog een cruciale rol spelen, namelijk ervoor zorgen dat de kinderen bij de groep blijven. Ook voor de mens gaat dat vandaag op: veel grootouders springen nog in voor de opvang van hun kleinkinderen. Ze zijn een belangrijk stuk radar in het familienetwerk. Nu goed, ik wil de walvissen niet idealiseren, in de dierenwereld zijn er evengoed soorten waarbij de oudere vrouwtjes vrij snel sterven.’
Zijn er voldoende rolmodellen voor oudere vrouwen?
‘Hun aantal groeit in elk geval, denk aan de 56-jarige Kamala Harris, de pas verkozen vicepresident van Joe Biden. Heb je de videobeelden gezien toen ze naar Biden belde om hem proficiat te wensen? Ze was aan het joggen. Krachtig signaal.’
Vicepresident van de Verenigde Staten is wel een erg hoge lat. Moeten vrouwen zich op hun vijftigste dan nóg eens bewijzen?
‘Neen, neen, neen! Je hoort me niet zeggen dat zo’n succes de norm moet worden, maar Harris’ overwinning helpt wel om het beeld te counteren dat vrouwen na hun vijftigste oud en afgeschreven zijn. Er zijn ook genoeg voorbeelden in je eigen omgeving. Ik sprak een tachtigjarige vrouw die veel pijn en verdriet in haar leven heeft gekend. “Ik heb besloten om ondanks alles gelukkig te zijn”, vertelde ze. Ook dat vind ik ontzettend krachtig.’
Geen klein kind
Voor haar boek zocht Christel Geerts verschillende generaties op. Ze luisterde niet alleen naar aangrijpende levensverhalen, maar merkte ook de subtiliteit van vooroordelen op. ‘Toen ik op zoek was naar getuigenissen van kleindochters meldden zich hoofdzakelijk grootouders met kleine kleinkinderen’, zegt Geerts. ‘Ik vond dat opvallend: je hebt ook kleindochters van vijftig jaar, maar zij associëren zich duidelijk niet met het beeld van de kleindochter.’
Is het evengoed een vooroordeel te denken dat vechten tegen de oude dag een verloren strijd is?
‘Wel, je kunt het niet afremmen, dat is zeker, hoogstens wat kneden. Verouderen kun je dus maar beter aanvaarden. En als je op een positieve manier in het leven staat, open-minded, problemen aanpakt en onderweg ook nog eens een portie geluk hebt, dan kan die oudere levensfase heel tof zijn. Maatschappelijk gezien vind ik het als gerontoloog best moeilijk, moet ik toegeven. Want je wil aandacht hebben voor alle problemen waarmee mensen in deze levensfase geconfronteerd worden, maar op den duur lijkt het alsof ouderdom alleen maar uit die problemen bestaat. Dat is niet zo. De meeste mensen doen het heel goed. Ze gaan naar Tenerife. Lezen. Tuinieren. Sporten.’
De titel luidt ‘meisjes van vijftig en meer’. Iets in vrouwen doorstaat dan toch de tand des tijds?
‘Veel vrouwen voelen zich diep vanbinnen nog een meisje, ja.’
Wanneer voelt u zich een meisje?
‘Al zie ik er al lang niet meer zo uit, ik voel me een meisje als ik bij mijn vriendinnen ben. Ik hoor dat ook van andere vrouwen: onder elkaar maken ze grapjes, doen ze onnozel, praten ze schunnig over mannen ...’
Hoe zou u zichzelf omschrijven?
‘Hoe zou ik mezelf omschrijven … Ik ben 59. Lichamelijk heb ik wel een aantal tikken gehad (Christel Geerts kreeg borstkanker, red.). Zoiets eist veel van je aandacht en energie op, maar ik was het aan mezelf verplicht om daar op en positieve manier mee om te gaan.’
Zou u nog even willen ruilen met uw twintigjarige zelf?
‘Goh … (denkt lang na). Ik vind dat je daar allemaal niet te veel moet bij stilstaan. De dingen zijn wat ze zijn. Koester liever je jeugdigheid in je gedachten, in wat je doet. En doe vooral waar je zin in hebt.’
Minder piekeren en meer doen, zoiets?
‘Ja. Piekeren levert niets op.’
Over “doen” gesproken. U raadt mensen het gekende recept aan: gezond leven, je sociaal leven onderhouden, minstens één betekenisvolle activiteit zoeken … Oud worden is een levensstijl. Richt u zich dan niet beter preventief tot vijftigminners?
‘Het boek is er sowieso voor iedereen. Maar het klopt dat hoe je vandaag leeft, mee bepaalt hoe je later oud zult worden. Dus leef gezond en actief en dan pluk je daar niet alleen vandaag maar ook later de vruchten van. Hetzelfde geldt op mentaal vlak: de manier waarop ouderen met moeilijkheden in hun leven omgaan, verschilt niet zo erg van hoe ze daarmee omgingen toen ze jong waren. Er is een grote continuïteit in gedrag op jongere en latere leeftijd. Je wordt niet iemand anders omdat je ouder wordt.’
Het hoogste zelfdodingscijfer in de statistieken wordt weliswaar opgetekend bij 75plussers ...
‘Er is veel eenzaamheid op hoge leeftijd, vooral onder vrouwen. Vaak verzorgen ze hun partner in zijn laatste levensjaren, overleven ze hem én staan ze er ook nog eens alleen voor als het met hen lichamelijk moeilijker gaat. Op hoge leeftijd verliezen ze vrienden en kennissen … De cijfers evolueren weliswaar in de goede richting, maar het aantal suïcides onder ouderen blijft gigantisch. Hun pogingen zijn bovendien vaak “succesvoller” dan die van jongeren omdat het zelden een schreeuw om aandacht is. Ze willen er gewoon niet meer zijn. Maar in het boek ga ik er niet verder op in, ik wilde het positief houden.’
U pleit, samen met uw coauteurs, voor beter beleid: de pensioenen, bijvoorbeeld, die nog altijd vooral afgestemd zijn op de ‘mannelijke loopbaan’. Of meer aandacht voor de digitale kloof bij oudere vrouwen … Heeft u het al op de agenda van uw zoon (en SP.Avoorzitter) Conner Rousseau kunnen plaatsen?
‘Nog niet! Maar het is een thematiek die partijgenoot Annick Lambrecht aan het hart ligt. Zij zal meer naar mij luisteren dan mijn zoon.’
Is uw rol als moeder uitgespeeld na uw vijftigste?
‘Nee, maar je vult die rol wel anders in. De context is ook anders dan vroeger en dat zie je mooi weerspiegeld in het wetenschappelijk onderzoek. Twintig jaar geleden ging de wetenschappelijke literatuur over de menopauze en het lege nest. Vandaag vind je – veelal buitenlands – onderzoek over het nest dat maar niet leeg raakt. Ik vind dat mooi: het betekent dat de verschillende generaties het goed met elkaar kunnen vinden.’
U heeft dus thuis geen deadline gesteld voor de kinderen?
‘Neen. Ik heb het mij bovendien aangetrokken een appartement te zoeken voor Conner. Dat vlot niet al te best (lacht).’
‘Meisjes van 50 en meer’ door Christel Geerts (red.) is uitgegeven bij ASP Editions.