‘Ze appreciëren onze eenvoud en directheid’
De Parijse herfst kleurt zwartgeelrood, nu het Festival d’Automne zijn schijnwerpers richt op Rosas en Tg Stan. Zussen Anne Teresa en Jolente De Keersmaeker vertellen over hun innige band met Frankrijk.
Met zestig opvoeringen van elf producties die dit najaar getoond worden over heel Parijs, is Portrait Anne Teresa De Keersmaeker de grootste retrospectieve ooit voor de choreografe van Rosas. Vorige zondag begeleidde ze een slow walk doorheen de Franse hoofdstad, begin oktober nemen de studenten van haar dansschool Parts een weekend lang La Fabrique over.
Toneelspelersgezelschap Stan is al langer kind aan huis op het Festival d’Automne, de Parijse evenknie van Avignon maar dan uitgestrekt over drie maanden. De voorbije twintig jaar misten ze bijna geen enkele editie. Dit jaar brengen ze adaptaties van Ingmar Bergman (Infidèles en Après la répétition) en een woordloos stuk (Atelier) in hun vaste stek Théâtre de la Bastille.
Eén keer kruisen de paden van Rosas en Stan elkaar. Eind november wordt in het Centre Pompidou voor het eerst sinds 1999 de voorstelling Quartet hernomen, een duet tussen acteur Frank Vercruyssen (Stan) en danseres Cynthia Loemij (Rosas).
Volgens Marie Collin, al sinds 1982 artistiek leider van het podiumprogramma, heeft vooral Stan groot profijt gehad van hun innige relatie met het Festival d’Automne. ‘Toen zij hier in 2000 voor het eerst speelden, was dat erg vernieuwend. Ze doorbraken de vierde wand, werkten zonder regisseur en straalden een grote vrijheid uit in hun omgang met tekst, decor en publiek. Stan is heel invloedrijk geweest voor de jonge Franse generatie, onder meer door de workshops die ze geregeld geven als ze hier spelen.’
Vanuit Parijs verspreidde hun succes zich als een lopend vuurtje over de rest van Frankrijk. Al jaren is Stan artiest in residentie bij het ‘Violin phase’ van Rosas. Théâtre Garonne in Toulouse. In 2018 speelt het liefst 91 opvoeringen, de helft van het totale aantal, in het land van Macron. Ze zijn er bekender dan in België.
‘Niet alle landen delen de Franse visie. In Italië is er sinds de jaren 80 een ware kaalslag gebeurd op cultureel vlak. Ook in Spanje zijn er weinig plekken waar we met Rosas terechtkunnen’ ANNE TERESA DE KEERSMAEKER
Rosas
Toegangspoort tot de wereld
‘Het Festival d’Automne is onze toegangspoort tot de rest van de wereld’, vertelt Jolente De Keersmaeker van Stan. ‘We zijn hier opgepikt om te spelen in ZuidEuropa, maar ook in Brazilië en Canada. Alleen in Wallonië krijgen we geen voet aan de grond. We spelen drie maanden in Parijs, maar programmatoren uit Charleroi en Luik weten ons niet te vinden. Waanzinnig toch?’
Hoe dat komt, weet De Keersmaeker niet. Ze doet wel een poging om hun succes in Frankrijk te verklaren. ‘We spelen er altijd in het Frans. Dat is hard werken, maar het publiek beloont ons daarvoor. Ze appreciëren ook onze eenvoud, directheid en uitgepuurde aanpak. Het Franse theater kent, zonder iedereen over dezelfde kam te scheren, toch een beladen en pompeuze traditie, zeker in manier van spelen. Bij ons staat de soevereiniteit van de toneelspeler meer centraal. Ook als we Molière spelen, appreciëren de Fransen dat we bruut omgaan.’
Over de reden van de Rosasretrospectieve moet Marie Collin niet lang nadenken. ‘Anne Teresa De Keersmaeker maakt nu nog steeds even interessant werk als in haar beginjaren. Bovendien houdt ze haar oude stukken op het repertoire en leert ze die aan bij jonge dansers. Die twee zaken zijn echt zeldzaam.’
Opéra de Paris
In Parijs worden sleutelvoorstellingen als Fase, Rosas danst Rosas, Achterland, Zeitigung, A love supreme en Rain door een nieuwe generatie gedanst. De lang gekoesterde droom van een repertoiregezelschap, naast een groep die nieuwe creaties maakt, wordt stilaan realiteit. ‘In 2011 was die mogelijkheid er nog niet’, vertelt Anne Teresa De Keersmaeker. ‘Daarom zei ik destijds ja op de vraag van de Opéra de Paris om Rain te laten opvoeren door hun ballet. Ondertussen hebben ze ook Drumming en Bartók/Beethoven/Schönberg op hun repertoire. Zo is er een band met de Parijse opera ontstaan.’ Die leidde begin 2017 tot Così fan tutte, haar grootschalige opera in Parijs, die nog niet te zien was in België – al lopen er volgens De Keersmaeker wel gesprekken met Jan Vandenhouwe van Opera Vlaanderen.
Liefst een vierde van alle Rosasopvoeringen vindt jaarlijks plaats in Frankrijk, evenveel als in België zelf. Volgens Anne Teresa De Keersmaeker, in 2008 nog bekroond tot Frans Commandeur, is die geprivilegieerde band maar mogelijk door het genereuze Franse kunstbeleid en de uitbouw van scènes nationales in iedere provinciestad. ‘Die visie is er niet overal. In Italië is er sinds de jaren 80 een ware kaalslag gebeurd op cultureel vlak. Ook in Spanje zijn er weinig plekken waar we met Rosas terechtkunnen. Vroeger hadden we een intensere relatie met Nederland, maar de politiek en het neoliberale systeem hebben er veel om zeep geholpen.’
Andere goede voorbeelden, naast Frankrijk? ‘Duitsland, waar we twee weken geleden nog in wereldpremière gingen met De zes Brandenburgse concerten. En een stad als Lissabon. De artistieke uitstraling van een plek is altijd een combinatie van politieke visie en individuen die hun nek durven uit te steken voor de kunst.’
‘We spelen drie maanden in Parijs, maar programmatoren uit Charleroi en Luik weten ons niet te vinden. Waanzinnig toch?’
JOLENTE DE KEERSMAEKER Stan