Openluchtbiecht in Ravanica, Servië (2001)

‘Deze foto werd zeventien jaar geleden genomen door regisseur Johannes Bucher, met wie ik op pad was voor de documentairereeks De Schaduw van het kruis. Het was 28 juni, Vidovdan, de dag waarop de Serviërs hun nederlaag in de Slag op het Merelveld herdenken. Tijdens die veldslag in 1389 sneuvelde de Servische vorst Lazar. Hij ligt begraven in het klooster van Ravanica en wordt door de Serviërs als een martelaar vereerd. Zoals ieder jaar waren duizenden pelgrims naar Ravanica gekomen om de stoffelijke resten van Lazar te aanbidden. Wat het moment nog aparter maakte, is dat die dag Milosevic per helikopter werd overgebracht van Belgrado naar het JoegoslaviëTribunaal in Den Haag.’ ‘Op de foto zie je hoe een Servische priester de biecht afneemt van een pelgrim – daar gebeurt dat in openlucht. In eerste instantie ben je getuige van een traditioneel tafereel: de deemoedige gelovige tegenover de alwetende patriarch. Maar dan vallen me de handen van de priester op, de manier waarop hij ze in de lucht steekt, alsof hij wil zeggen: ik weet het ook allemaal niet zo zeker. En zodra je er op die manier naar kijkt, zie je op het gezicht van de vrouw een monkellachje verschijnen. Zo van: ik weet wel dat jij het ook niet weet, maar dit doet me deugd, laten we dit nu maar gewoon doen. De scène krijgt dan iets ontwapenends. En dan moet ik ook denken aan Milosevic, die op dat moment bijna letterlijk boven hun hoofden hing. Wat kan dat vrouwtje, vergeleken met hem, hebben misdaan dat opgebiecht en vergeven zou moeten worden?’ ‘Op het college moesten wij ook geregeld biechten. Ik moest elke keer nadenken: wat zou ik nu weer zeggen? Het voelde als een verplicht nummer, een soort btwaangifte. Maar ik vind het wel iets moois, anoniem je zonden kunnen delen met iemand die daar dan met een welwillend woord op reageert. Gratis bovendien. Nu moeten mensen daarvoor naar een therapeut, waar ze 50 euro neerleggen en naar huis worden gestuurd met de opdracht er zélf mee aan de slag te gaan.’

Ik vind het bij momenten aangenaam als me verteld wordt wat ik moet doen en hoe. Als iemand me vraagt waar ik zin in heb, Grieks of Italiaans of sushi, voel ik me altijd wat hulpeloos. Ik heb liever dat ze me gewoon iets voorzetten, zodat ik me zelf niks hoef af te vragen. Keuzestress verlamt me. Mij zou je niet straffen als er morgen maar twee soorten ijskasten te koop zouden zijn: een grote en een kleine. Wat dat betreft ben ik een beetje een oude Oostblokker. Het mag gerust wat soberder en sjofeler. Ik kan ook weemoedig worden van de kale formicaschappen in een nachtwinkel, met alleen de basics erop uitgestald. Een vloek voor de economie, dat ben ik.’