Buigen voor de robot
Want die jureert mee
‘Kunnen niet alle muggen leren om te vliegen zonder te zoemen?’ vraagt Dirk Brems zich af. Hij stuurde de redactie een mail naar aanleiding van een artikel in De
Standaard van 24 oktober, over onderzoek dat aantoont hoe muggen onopgemerkt wegvliegen nadat ze zich hebben volgezogen met bloed.
Een krachtige afduw van een volgeladen mug zou als gekriebel overkomen. En mep, mug dood. Het onderzoek laat zien dat muggen diep door hun lange poten buigen om zich langer maar zachter te kunnen afzetten. Bovendien beginnen ze al iets voor de afzet snel met hun vleugels te slaan.
Maar met alleen onopgemerkt opstijgen is het gevaar voor de meeste muggen niet geweken. Dat irritante gezoem is ze ook vaak fataal. ‘Waarom hebben alle muggen niet ook een geruisloze vliegtechniek ontwikkeld, zoals de beruchte anophelesmuggen, die malaria overbrengen?’ vraagt Dirk Brems daarom. ‘Die laatste hoor je niet zoe men.’
‘Anophelesmuggen zijn heel klein en daardoor wellicht lastig te horen’, vertelt muggenexpert Wim Van Bortel van het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen. ‘Maar een hele zwerm ervan hoor je wel degelijk. Net als andere muggen maken zij een hoogfrequent zoemend geluid, veroorzaakt door de snelheid waarmee ze met hun vleugels slaan, ongeveer 600 Hertz.’
Kan dat niet anders? ‘Biomechanisch gezien is er geen reden waarom een mug met enkele door de evolutie aangestuurde aanpassingen niet geruisloos zou kunnen vliegen’, zegt biofysicus Florian Muijres van de Universiteit Wageningen. Muijres is de leider van de studie naar de opvliegtechniek van muggen waarover De Standaard eerder schreef.
‘Een fruitvliegje hoor je niet. Dat weegt met ongeveer 1 milligram net zoveel als de meeste muggen. Dat je een fruitvlieg niet hoort, komt doordat die flappert met een snelheid van ongeveer 200 slagen per seconde. Die combinatie van lage frequentie en lage amplitude is voor ons niet hoorbaar.’
‘Fruitvliegen maken grotere slagen met hun vleugels dan muggen. Hun vleugels gaan bijna 180 graden op en neer. De vleugeltoppen raken elkaar nagenoeg. Muggen maken kleine razendsnelle uitslagen van zo’n 40 graden. Ze zouden in principe ook trager kunnen flapperen, als ze grotere vleugels zouden ontwikkelen. De diertjes moeten dan ook wat sterker worden.’
‘Maar de evolutionaire druk om van dat gezoem af te komen is niet zo groot. Je hebt wellicht de indruk dat muggen vaak rond je hoofd zoemen, maar ze vliegen veel vaker bij je benen en voeten. Daar steken ze je het liefst. En daar zijn ze te ver van je vandaan om nog hoorbaar te zijn.’
En die gekke korte vleugelslag heeft tegelijkertijd wel mooi een functie. ‘We denken dat muggen daardoor tot wel tweemaal hun lichaamsgewicht aan bloed mee kunnen torsen. Als ze extra zwaar zijn, vergroten ze hun vleugeluitslag om extra lift te genereren.’
En minstens even belangrijk: muggen gebruiken dat irritante gezoem voor hun communicatie. ‘Dankzij dat geluid weten mannetjes en vrouwtjes elkaar te vinden’, zegt Van Bortel. ‘Het is dus niet een eigenschap die door evolutie makkelijk verandert.’
‘Je hebt wellicht de indruk dat muggen vaak rond je hoofd zoemen, maar ze vliegen veel vaker bij je benen en voeten’