SHKUP/ Dekreti perandorak për dëbimin e hebrenjve që erdhën në Shqipëri
Në ditën ndërkombëtare të përkujtimit të viktimave të Holokaustit, më 27 janar, teksa Shqipëria kujtoi rastet e hebrenjve që shpëtoi, Maqedonia e Veriut, përkujtoi dëbimin e 7 mijë hebrenjve nga Shkupi, Manastiri dhe Shtipi në vitin 1943, drejt kampit të përqendrimit në Treblinka. Po si ndodhi që dy vende fqinje patën një qasje kaq të ndryshme ndaj komunitetit hebre? Dy vende që kishin përjetuar në shekuj pushtime, sundime e persekutime? Sot, autoritetet zyrtare në Shkup e cilësojnë depërtimin e 7000 hebrenjve një tragjedi kolektive. “Për fat të mirë, në Maqedoninë e Veriut ka mbijetuar identiteti hebraik edhe pse në territorin e Maqedonisë së Veriut, mbi 98 për qind e hebrenjve ishin likuiduar”, tha kreu i Akademisë së Shkencave në Shkup, Lupço Kocarev. Skënder Asani, drejtor i Institutit për Trashëgimi dhe Kulturore të shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut u shpreh ditën e Holokaustit, për Radion Evropa e Lirë se institucionet shtetërore dhe shkencore në vend, për 75 vjet nuk kanë hedhur dritë ndaj një fakti të rëndësishëm, atë se ishin shqiptarët ata që i shpëtuan nga deportimi familjet hebraike, duke i nisur për në Kosovë dhe Shqipëri. Ai shtoi se “para një dekadë u hap muzeu i Holokaustit, por për fat të keq edhe ky institucion nuk e luajti rolin e duhur në zbardhjen e shumë ngjarjeve, të cilat kanë ndodhur gjatë Luftës së Dytë Botërore. Kjo shtroi nevojën për krijimin e një departamenti të veçantë në kuadër të Institutit për trashëgimi kulturore dhe Shpirtërore të shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut, që është i thirrur, që në aspektin edukativ dhe hulumtues të nxjerrë në pah gjithë atë që ka ndodhur gjatë Luftës së Dytë Botërore me hebrenjtë këtu në Maqedoni të Veriut”.
Shqipëria ishte i vetmi vend evropian që rezultoi me një popullsi më të madhe hebrenjsh në fund të Luftës së Dytë Botërore, nga ç’kishte në fillim. Sipas studiuesve, në Shqipëri u shpëtuan deri në fund të Luftës II Botërore te me hebrenjtë: të nxjerrë ligje dhe rregullore të tjera për të ‘ rregulluar’ çështjen hebraike me qëllim që ‘ të arrihen masa më përforcuese dhe rigoroze për të gjithë personat që kanë një origjinë hebraike”.
Asani dhe Zylali gjatën dokumente që treguan se Këshillit të Ministrave iu dha e drejta jo vetëm që të përshkruajë ligje dhe urdhra të rinj kundër hebrenjve, por edhe të ndryshojë ose plotësojë ashtu siç dëshiron të gjitha ligjet dhe urdhrat e nxjerrë nga Asambleja Kombëtare. “Megjithëse ligji përmban vetëm tri nene, pas rëndësisë dhe rezultateve që dolën nga ai, ky ligj zuri një vend të rëndësishëm menjëherë pas Ligjit për Mbrojtjen e Kombit, në listën e legjislacionit antihebraik. Ky ligj vulos fatin e hebrenjve të Maqedonisë. Më 28 korrik në ‘ Gazetën shtetërore’ nr. 148 është shpallur vendimi i Asamblesë Kombëtare - Këshilli i Ministrave për të miratuar ligje antihebraike për mbrojtjen e kombit, si dhe masa të tjera antihebraike. Pas diskutimeve të gjata në Parlamentin Bullgar, Këshilli i Ministrave, në seancën e tij më 26 gusht 1942, vendosi të krijojë një ‘ Komisariat për çështjet hebraike”, thanë studiuesit. Punimi i tyre tregoi detaje rreth shpëtimit të hebrenjve drejt tokave shqiptare. “Shumica e hebrenjve për t’i shpëtuar Holokaustit u largua për në Shqipëri,
DEKRETI
Ky ligj u konfirmua më pas me një dekret perandorak të Car Borisit III dhe u shtyp në “Gazetën e shtetit”; nr. 148, të 9 qershorit 1942. Ky ligj i dha të drejtën Këshillit të Ministrave që të mund të bënte ç’të donte me hebrenjtë: të nxjerrë ligje dhe rregullore të tjera për të “rregulluar” çështjen hebraike, me qëllim që “të arrihen masa më përforcuese dhe rigoroze për të gjithë personat që kanë një origjinë hebraike”.
sepse aty panë sigurinë, nuk përndiqeshin e nuk kishte kuota pranimi as edhe përbuzje fetare”, thanë ata. për raportin e hebrenjve më Shqipërinë, ka studiuar edhe Prof. Michele Sarfatti. Duke vënë në pah se në prillin e vitit 1939, Italia fashiste pushtoi Mbretërinë e Shqipërisë dhe në prillin e vitit 1941, Italia pushtoi Kosovën, duke ia caktuar atë Shqipërisë ai kujton edhe se prania italiane në Shqipëri dhe Kosovë përfundoi në 8 shtator 1943. “Në vitin 1930 kishte rreth 200 hebrenj që jetonin në Shqipëri; pjesa më e madhe e tyre ishin qytetarë shqiptarë. Vitet që pasuan panë mbërritjen e të paktën tri valëve të refugjatëve: hebrenjtë gjermanë dhe austriakë në vitet 1938, 1939; hebrenjtë serbë dhe hebrenj të tjerë evropianë nga Serbia në vitet 1941, 1942; hebrenjtë maqedonas në vitet 1942, 1943. Për më tepër, në vitin 1941, rreth 400 hebrenj nga Prishtina dhe qytete të tjera të Kosovës u bënë qytetarë shqiptarë. Një numër i vogël hebrenjsh të huaj kishin emigruar në SHBA në vitet 1938, 1939. Nga vera e vitit 1938 deri në pranverën e vitit 1939, qeveria shqiptare vendosi rregulla shtrënguese për të kufizuar hyrjen e refugjatëve hebrenj. Gjatë viteve 1939- 1943, Italia fashiste nuk e shtriu deri në Shqipëri korpusin e legjislacionit italian antihebre edhe pse paraqiti disa masa të rëndësishme antihebre. Këto vendime u morën nga autoritetet italiane në Romë”, thotë ai.