Përballë realizmit socialist
ditët e fundit fondit të veprave të artit pamor i është shtuar puna e radhës së artistit “Skulptura e Realizmit Socialist”, atëherë ti gjen shpjegim. Maks Velo është gati një artist me disiplinë teutonike që ka të fiksuar në kokën e tij mu si pllakat e dikurshme të Qytetërimeve të madhe të Lindjes, misionin dhe punët, por edhe të ardhmen. Koha është një nocion realisht relativ për njeriun që krijon dhe krijon.
Së fundmi, vepra e tij madhore “Skulptura e realizmit Socialist” i bën mirë të gjithë komunitetit ar-
Më 1978 përurohet ATENTATORI, reliev në bronx i Th. Thomait.
Inaugurohen: ZONJA ÇURRE - Tragjas/ SHKURTE VATAMyzeqe/ RINIA E AKSIONEVELukovë/ AVNI RUSTEMI- Vlorë/. PARTIZANI i O. Paskalit në Përmet.
Në varrezat e dëshmorëve të rrethit të Tropojës, më 1980 ngrihet PARTIZANI KUSHTRIMTAR, i K. Ramës.
Më 1981 në Vlorë u inaugurua tistik jo thjesht për dokumentimin e punëve, por për konceptimin e artit që i dha jetë skulpturës socialiste. Për Maks Velon ka një kanon, me anë të të cilit ai shpjegon artin pamor, por edhe që e bën temë debati të hapur. Zhvillimi i skulpturës tregon zhvillimin e artit të një vendi. Gjithçka kalon, humbet, e mbulon pluhuri i harresës porse skulptura ka jetë mbi shekujt dhe ajo përcjell qytetërimet përmes kohërave por edhe sfidat vetanake të artistit, që t’i tejkalojë kohërat.
A ishin të vetëdijshëm artistët monumenti kushtuar HYSNI KAPOS.
Më 1981 punohen skulpturat për Muzeun Historik Kombëtar në Tiranë.
Më 1982 punohen skulpturat e Muzeut të Skënderbeut në Krujë, nga Janaq Paço dhe Genc Hajdari.
Në Nëntor 1982 inaugurohet në Bajram Curri, SHTATORJA E BAJRAM CURRIT, vepër e skulptorit Fuat Dushku.
Më 1984 ngrihet monumenti PRITA E BARMASHIT me autor Thoma Thomain.
Më 1984 ngrihet OBELISKU kushtuar KONGRESIT TË PARË TË BRASH- it në Helmës të Skraparit.
Më 1987 në Qytetin e Lushnjës ngrihet Monumenti kushtuar REFORMËS AGRARE DHE KOLEKTIVIZIMIT TË BUJQËSISË, me autor Perikli Çuli.
Më 1982 MONUMENTI I REZISTENCËS, ngrihet në Durrës, buzë detit.
Në 1988 inaugurohen në Tiranë, Korçë, Gjirokastër, pesë monumentet e Enver Hoxhës punuar nga Sali Shijaku, Shaban Hadëri, Kristaq Rama, Thoma Thomai, Hilmi Kasemi, Hektor Dule, Mumtaz Dhrami. e Realizmit Socialist për këtë mision? Për Maks Velon përgjigjja për ta fshihet në moralitetin artistik të shumëve syresh, qoftë shqiptar por edhe të huaj. Ai që ka dashur të ruhet prej tyre është munduar të gjejë hapësira, por vetë skulptura e “Realizmit Socialist” e kthen njeriun në një “aktor dramash heroike”. Kthimi i fatkeqësive aksidentale në heroizëm ish një mashtrim, dhe në këtë mënyrë bëhej thirrje për sakrifica të tjera. Heroizmi socialist ishte një vetësakrifikim i kotë. Këto monumente gjigande përdhunojnë pei-
Në vitin 1991 këto monumente u hoqën zvarë dhe u shkatëruan.
Ky eveniment konsiderohet edhe fillimi i Demokracisë. *** Tre artistët kryesorë që udhëhoqën skulpturën në Shqipëri ishin Kristaq Rama, Mumtaz Dhrami dhe Shaban Hadëri. Të tre studiuan në B. S. në vitet 50- të.
I vetmi që dallohej për një kërkim forme, një kubizëm të lehtë ish Kristaq Rama; këtë e shohim në busti i SHOTE GALICËS në Kukës, apo portreti i ZBORISTES.
Ai influencoi pozitivisht në monumentin më të madh dhe më të rëndësishëm, atë të NËNËS SHQIPËRI në Vorrezat e Dëshmorëve sazhin”, shkruan Maks Velon.
A dështoi një art i një rryme të tillë dhe çfarë dëmesh i solli Shqipërisë? Mendimet këtu ndahen por realiteti është se shumë prej këtyre veprave u krijuan në kohën e një optimizmi fals dhe parashikimeve të fryra për vendin, kurse një pjesë e artistëve e kanë të vështirë të shprehen për rrjedhën e këtij arti, sepse ishin vetë pjesëmarrës në të. Larg këtyre interesant është se kemi një punë jete nga ana e Maks Velos dhe kurorëzimin e një përpjekje që ka marrë energji, koncentrim mendimi, por edhe shumë dashuri nga artisti i njohur, që premton të sjellë sërish punë të mira.