Shqiptari si hero, i afërm dhe mik në diskursin heroik serb të shekujve XVIII dhe XIX
tokën e ftohtë”. Pra, kënga madhëron të dy trimat.
Po aq ambivalent është edhe fundi i famshëm i këngës – gjatë dyluftimit të dy trimat shfaqin fuqi të mbinatyrshme dhe asnjëri nuk mund ta mposhtë tjetrin. Më në fund, pasi i kanë thyer të gjitha armët dhe janë përballur në mundje me orë të tëra, Musa e rrëzon Markon dhe i ulet në gjoks. Në atë moment, Marko thërret në ndihmë zanën e malit, dhe kur ajo shfaqet nëpër re, Musa e humbet vëmendjen për një moment. Marko e shfrytëzon këtë rast, nxjerr thikat e fshehura dhe e pret Musën “prej uçkuri deri në fytin e bardhë”. Por, duke parë se Musa ka në gjoks tri zemra trimi dhe kur e kupton, se e ka fituar mejdanin me pabesi, Marko me lot në sy thotë vargjet e pendesës:
I mjeri unë o Zot i mëshirshëm, paskam vra një më të mirë se vetja!
( Karad• iæ, 1845, 410)
Shkurt, kjo këngë tregon një respekt të madh të këngëtarit dhe traditës së tij gojore si për trimin serb ashtu edhe për trimin sh- Marko e fton Mujën në dyluftim, por zanat e malit ndërhyjnë dhe e parandalojnë përballjen mes tyre dhe i pajtojnë duke u thënë se të dy janë njësoj të fuqishëm. Marko e Muja vëllazërohen dhe e festojnë vëllazërimin së pari në shtëpinë e Mujës e më pas edhe në atë të Markos. Vargjet përmbyllëse, shënojnë miqësinë e tyre:
Kurrë më nuk u ndanë, Zoti gjithmonë u ndihmoi, ekziston edhe sot ( Halili 2012) – ka qenë karakteristikë e këngëtarëve nga rajoni i Sanxhakut.
Krijimi i armiqësisë
Kjo porosi pajtuese nga kënga shqiptare do të paraqiste një përfundim të përshtatshëm të rrëfimit për miqësinë tracionale dhe bashkëpunimin mes serbëve dhe shqiptarëve, po të mos vinin pas saj një seri konfliktesh dhe dhune Hercegovinën, të cilën e konsideronin territor që duhet t’i bashkangjitej shtetit serb. Serbia u gjend papritmas e rrethuar në tri anë nga monarkia austro- hungareze dhe intelektualët serbë nisën të vajtojnë për shkak të këtij fakti, duke e përjetuar këtë gjendje si burgim dhe ngulfatje. Siç do të shkruante Jovan Cvijiq ( Jovan Cvijiæ), Serbia u bë “një vend gati i rrethuar e ne u bëmë një popull i arrestuar”, çka i shtynte njëkohësisht intelektualët serbë të deklaronin se Serbia duhet të marrë frymë, duhet të zgjerojë mushkëritë që të mund të mbijetojë ( Cvijiæ, 2000, 165; Mirdita, 1966).
Në rrethana të tilla, figura e malësorit trim, të afërmit tonë dhe aleatit kundër turqve, zbehet gjithnjë e më tepër. Në vend të saj në diskursin shkencor, shtypin dhe në arsimim ( shih punimet e Ana Petrov, Milan Millkoviqit dhe Aleksandar Iliqit në këtë koleksion) shqiptarët gjithnjë e më fuqishëm identifikohen me shqiptarët myslimanë të Kosovës, të paraqitur si aleatë të turqve dhe torturues të serbëve të Kosovës të mbetur të paktë në numër, të cilët, thënë me fjalët e autorit të një libri mësimor